หม่อน (Mulberry) พืชสารพัดประโยชน์ ต้นกำเนิดอุตสาหกรรมผ้าไหมไทย

หม่อน หรือ Mulberry (Morus spp.) เป็นพืชเศรษฐกิจสำคัญของไทยที่หลายคนรู้จักกันดี เพราะใบหม่อนเป็นอาหารหลักของหนอนไหม ซึ่งเป็นต้นกำเนิดของ ผ้าไหมไทย อันเลื่องชื่อ นอกจากจะมีประโยชน์ต่ออุตสาหกรรมผ้าไหมแล้ว หม่อนยังเป็น พืชสมุนไพรและผลไม้ที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง ใช้ประโยชน์ได้ทั้งต้น ตั้งแต่ใบ ผล กิ่ง ราก ไปจนถึงเปลือก

บทความนี้จะพาคุณไปรู้จัก ต้นหม่อน อย่างละเอียด ทั้งลักษณะทางพฤกษศาสตร์ วิธีขยายพันธุ์ และสรรพคุณทางยา รวมถึง ประโยชน์ด้านสุขภาพของใบหม่อนและผลมัลเบอร์รี

ลักษณะของต้นหม่อน

• ชื่อวิทยาศาสตร์: Morus spp.

• วงศ์: Moraceae

• ชื่อภาษาอังกฤษ: White Mulberry, Mulberry Tree

• ชื่อท้องถิ่น: หม่อน, มอน (อีสาน), ซึมเฮียะ (จีน)

ต้นหม่อนเป็นไม้พุ่มขนาดกลาง เจริญเติบโตดีในเขตร้อน ลำต้นกลม ผิวเรียบ ไม่มีกิ่งหนาม มีน้ำยางสีขาวคล้ายน้ำนม

ใบเดี่ยวสีเขียวเข้ม ลักษณะคล้ายรูปหัวใจ ขอบหยักเป็นฟันเลื่อย ผิวสาก เมื่อผลอ่อนจะเป็นสีเขียวและค่อย ๆ เปลี่ยนเป็นสีแดงเข้มจนเกือบดำเมื่อสุกเต็มที่ ให้รสหวานอมเปรี้ยว

วิธีขยายพันธุ์หม่อน

1. การปักชำกิ่งในแปลง

   - ตัดกิ่งอายุ 6 เดือนขึ้นไป ยาว 15–20 ซม. ปักชำในช่วงต้นฤดูฝน (พ.ค.–ก.ค.) ให้กิ่งเจริญเติบโตได้ดี

2. การปักชำในถุงเพาะ

   - คล้ายการปักชำในแปลง แต่ใช้ถุงเพาะชำเพื่อสะดวกต่อการขนย้ายและลดการชะงักการเติบโต

3. การตอนกิ่ง

   - วิธีนี้ช่วยให้ได้ต้นพันธุ์เร็วขึ้น เหมาะกับผู้ที่ต้องการขยายพันธุ์จำนวนมาก

4. การติดตา

   - นิยมใช้กับพันธุ์หม่อนที่ปลูกเพื่อรับประทานผล เพราะให้ผลเร็วและได้คุณภาพดี

ประโยชน์ของใบหม่อน

ใบหม่อนเป็น หัวใจสำคัญของการเลี้ยงไหม เพราะให้โปรตีนสูง ทำให้หนอนไหมสร้างเส้นไหมคุณภาพดี นอกจากนี้ใบหม่อนยังสามารถนำมาบริโภคและใช้ทางยาได้ เช่น

• ชงเป็นชา ลดระดับน้ำตาลในเลือด ลดไขมัน และควบคุมความดัน

• นำใบอ่อนมาปรุงอาหารแทนผงชูรส เช่น ต้มยำไก่ ต้มเป็ด

• ใช้เป็นส่วนผสมอาหารสัตว์ เช่น โค กระบือ หรือปลา

ชาหม่อน จะอุดมไปด้วยสารต้านอนุมูลอิสระและช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้เป็นอย่างดี

คุณค่าของผลหม่อน (มัลเบอร์รี)

ผลหม่อนสุกหรือ Mulberry มีรสหวานอมเปรี้ยว กินสดได้หรือแปรรูปเป็นแยม ไวน์ เยลลี่ ไอศกรีม ข้าวเกรียบ และเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพ

สารสำคัญในผลมัลเบอร์รี เช่น

• Anthocyanins: ต้านอนุมูลอิสระ ลดเสี่ยงโรคหัวใจและมะเร็ง

• Deoxynojirimycin (DNJ): ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด

• Phytosterol & Polyphenols: ลดคอเลสเตอรอลและไขมันพอกตับ

• วิตามิน C, A, E และแร่ธาตุต่าง ๆ เช่น แคลเซียม ธาตุเหล็ก โพแทสเซียม

สรรพคุณทางยาของหม่อน

• ใบหม่อน: ลดน้ำตาลและไขมันในเลือด, บำรุงหัวใจ, แก้ไข้หวัด ลดความดันโลหิต

• ผลหม่อน: ช่วยบำรุงเลือด บำรุงตับและไต เพิ่มความชุ่มชื้นให้ร่างกาย

• กิ่งและรากหม่อน: มีฤทธิ์ขับปัสสาวะ ลดอาการปวดข้อ และแก้อาการมือเท้าเป็นตะคริว

• เปลือกต้น: ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิและยาระบาย

หม่อนกับอุตสาหกรรมผ้าไหมไทย

ใบหม่อนถือเป็น อาหารชั้นเลิศของหนอนไหม เมื่อหนอนไหมกินใบหม่อนจะนำโปรตีนไปสร้างเป็นเส้นใยไหม ซึ่งเป็นวัตถุดิบสำคัญในการทอ ผ้าไหมไทย (Thai Silk) ที่งดงามและเป็นเอกลักษณ์ของไทย

ใบหม่อน 100–120 กิโลกรัม สามารถเลี้ยงหนอนไหมจนได้ รังไหมพันธุ์ไทยพื้นบ้านประมาณ 10–12 กิโลกรัม สร้างรายได้ให้เกษตรกรและเป็นต้นทางของงานหัตถกรรมผ้าไหม

สรุป

ต้นหม่อนเป็น พืชสารพัดประโยชน์ ที่ไม่เพียงแต่สำคัญต่ออุตสาหกรรมการทอผ้าไหม แต่ยังมีคุณค่าทางโภชนาการและสรรพคุณทางยามากมาย ใบหม่อนสามารถนำมาทำชาเพื่อดูแลสุขภาพ ส่วนผลมัลเบอร์รีก็เป็นผลไม้ที่ช่วยเสริมภูมิคุ้มกัน บำรุงหัวใจ ตับ และไต

ดังนั้น การปลูกหม่อนไม่เพียงช่วยอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับผ้าไหมไทย แต่ยังเป็นการสร้างคุณค่าให้กับสุขภาพและเศรษฐกิจชุมชนอีกด้วย

แหล่งอ้างอิง

• สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ. หม่อน (Mulberry: Morus alba Linn.) ออนไลน์

• สำนักวิจัยและพัฒนาหม่อนไหม QSDS

• พืชเกษตรไทย. หม่อน/ใบหม่อน (mulberry) ประโยชน์และสรรพคุณหม่อน

• ข้อมูลเภสัช/สรรพคุณมัลเบอร์รี

• ขอบคุณภาพจาก กลุ่มผู้ประกอบการไหม (คลัสเตอร์หม่อนไหมนครชัยบุรินทร์)