ลวดลายผ้าโสร่ง ผ้าขาวม้า

มรดกลวดลายผ้าในภาคอีสานที่เป็นลวดลายพื้นฐาน คือ ลวดลายโสร่งและผ้าขาวม้า ซึ่งจากการวิเคราะห์ตัวอย่างผ้าโบราณพบว่า ลวดลายผ้าเป็นมรดกร่วมกันในหลายกลุ่มชาติพันธุ์ในทวีปเอเชียที่รับอิทธิพลลวดลายผ้าโสร่งฝ้ายและผ้าขาวม้าฝ้ายมาจากอินเดีย ในกรณีภาคอีสานได้ปรับเปลี่ยนมาใช้เป็นวัสดุเส้นใยไหมสําหรับผ้าโสร่ง ส่วนผ้าขาวม้าใช้ทั้งฝ้ายและไหม สําหรับลวดลายผ้าโสร่งในภาคอีสานจะนิยมทอด้วย “ลายตารางขนาดใหญ่” คล้ายคลึงกัน แต่จะมีการจัดสีสันแตกต่างกันไปตามรสนิยมเฉพาะท้องถิ่น เช่น โสร่งชาวภูไท จังหวัดกาฬสินธุ์ นิยมทอด้วยสีสันมืดคล้ำ, โสร่งชาวกูย จังหวัดศรีสะเกษ นิยมทอด้วยสีสันคล้ายน้ําหมาก ประกอบด้วย สีแดง สีส้ม สีเขียว สีขาว ส่วนโสร่งชาวไท-ลาว จังหวัดอุบลราชธานี นิยมทอสีสันสว่าง หวานด้วย สีม่วง สีเหลือง สีชมพู สีขาว เป็นต้น

เลือกชมโสร่งไหม ร้านชอบไหม คลิก

ผ้าขาวม้าฝ้าย (ลายตารางใหญ่) ชาวอีสานจะเรียกว่า “ลายตาโล้” และผ้าขาวม้าฝ้าย (ลายตารางเล็ก) ที่มีเส้นขาวคาดจะเรียกว่า “ลายตาหม่อง” หรือ “ตาละเลียง”

ส่วน ผ้าขาวม้าไหม จะเรียกว่า “แพรไส้ปลาไหล” หรือ “แพรไส้เอี่ยน” (เอี่ยน- ปลาไหล) ที่ทอเป็นลายริ้วเล็กถี่ๆ ตลอดทั้งผืนยกเว้นส่วนเชิงผ้า ที่เว้นเป็นแถบทางยาวแบบผ้าขาวม้าทั่วไป ซึ่งบางผืนจะมีการเพิ่มเทคนิคการควบเส้นใยแบบหางกระรอกเพื่อเพิ่มมิติในลวดลายผ้า โดยชาวภูไทจังหวัดมุกดาหารในอดีตนิยมย้อมผ้าแพรไส้ปลาไหลด้วยสีโทนม่วงซึ่งเรียกกันว่า “แพรสีปะโด”

ในกรณีภาคอีสานใต้บริเวณจังหวัดสุรินทร์ จังหวัดศรีสะเกษ จังหวัดอุบลราชธานี โครงสร้างลายผ้าขาวม้าจะเป็นแบบ “แพรลายปลาไหล” หรือ “แพรไส้เอี่ยน” (เอี่ยน=ปลาไหล) ที่ทอเป็นลายริ้วเล็กถี่ๆ ตลอดทั้งผืน ยกเว้นส่วนเชิงผ้าที่เว้นเป็นแถบทางยาวแบบผ้าขาวม้าฝ้ายทั่วไป แต่มีเอกลักษณ์เด่นที่ตกแต่งเชิงผ้าด้วย “ลายขิด” ที่มีความสัมพันธ์กับลายเชิงผ้าแพรวา ผ้าเบี่ยง หรือเชิงตีนผ้าซิ่น

โดยจังหวัดสุรินทร์จะเรียกผ้าขาวม้าเชิงขิดว่า “สไบเปราะห์” (สไบบุรุษ/ผู้ชาย) เนื่องจากเป็นผ้าที่ผู้ชายใช้ ถ้ามีลายขิดที่เชิงผ้าจะเรียกว่า “สไบเปราะห์รึเจือย” ซึ่งนิยมเก็บไว้ใช้ในโอกาสสําคัญ เช่น งานแต่งงาน งานบวช และงานบุญสําคัญอื่นๆ

ส่วนที่จังหวัดศรีสะเกษจะเรียกว่าผ้าขาวม้าว่า “กําแซง” ถ้ามีเชิงขิด จะเรียกว่า “กําแซงรึเจือย” ที่มีการใช้สีสันโทนสีน้ําหมากแบบเดียวกับที่ใช้ในสีสันผ้าโสร่ง

ผ้าโสร่งนำมาตัดเสื้อหรือเป็นผ้าผืนยาวพันรอบเอวหรือตัดเป็นกระโปรง, ชุดเดรสสำหรับสวมใส่ในชีวิตประจำวันได้

 มรดกลวดลายผ้าในภาคอีสาน
ประเภท: ลวดลายผ้าโสร่ง (จังหวัดกาฬสินธุ์)
ลวดลายทอด้วยเทคนิค: ตั้งเส้นยืนลายริ้วและทอขัดเส้นพุ่งเป็นตาราง ทอระบบ Balance-Face
ลวดลายและโครงสร้างลาย: ผ้าโสร่ง ชื่อลายตาโล้ (ตารางใหญ่)
วัสดุเส้นใยและสีสัน: ไหมสีม่วง สีเหลือง สีชมพู สีขาว
เจ้าของตัวอย่างผ้า: ผศ.ดร.สิทธิชัย สมานชาติ

มรดกลวดลายผ้าในภาคอีสาน
ประเภท: ลวดลายผ้าโสร่ง(จังหวัดมุกดาหาร)
ลวดลายทอด้วยเทคนิค: ตั้งเส้นยืนลายริ้ว และทอขัดเส้นพุ่งเป็นตาราง
ทอระบบ Balance-Face ลวดลาย และโครงสร้างลาย: ผ้าโสร่ง ชื่อลายตาโล้ (ตารางใหญ่)
วัสดุเส้นใยและสีสัน:ไหม สีม่วง สีแดง สีส้ม สีชมพู สีเหลือง สีขาว
เจ้าของตัวอย่างผ้า:ผศ.ดร.สิทธิชัย สมานชาติ


มรดกลวดลายผ้าในภาคอีสาน
ประเภท:ลวดลายผ้าโสร่ง (จังหวัดศรีสะเกษ)
ลวดลายทอด้วยเทคนิค:ตั้งเส้นยืนลายริ้ว และทอขัดเส้นพุ่งเป็นตาราง ทอระบบ Balance-Face
ลวดลาย และโครงสร้างลาย:ผ้าโสร่ง ชื่อลายตาโล้ (ตารางใหญ่)
วัสดุเส้นใยและสีสัน:ฝ้าย สีแดง สีส้ม สีเหลือง สีเขียว สีนํ้าตาล
เจ้าของตัวอย่างผ้า:ผศ.ดร.สิทธิชัย สมานชาติ