ไขข้อข้องใจ "ไหมไทยสาวมือ": มาจากไหน? มีกี่ชนิด? และวัดคุณภาพกันอย่างไร?

ไหมไทยเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าที่สะท้อนถึงภูมิปัญญาและศิลปะอันงดงามของไทย คำว่า "เส้นไหมไทยสาวมือ" มักเป็นที่รู้จักกันในฐานะวัตถุดิบคุณภาพสูงสำหรับผ้าไหมที่สวยงาม แต่หลายคนอาจยังไม่เข้าใจความหมายที่แท้จริงเบื้องหลังคำนี้ บทความนี้จะไขข้อข้องใจทั้งหมด โดยอ้างอิงจากมาตรฐานสินค้าเกษตรแห่งชาติ (มกษ. 8000-2565) เพื่ออธิบายให้ชัดเจนว่าเส้นไหมไทยสาวมือคืออะไร มีกี่ชนิด และมีเกณฑ์การวัดคุณภาพที่เป็นมาตรฐานอย่างไร

--------------------------------------------------------------------------------

1. "เส้นไหมไทยสาวมือ" คืออะไร และมาจากไหน?

เพื่อทำความเข้าใจผลิตภัณฑ์ให้ถ่องแท้ เราจำเป็นต้องเริ่มต้นจากนิยามและกระบวนการผลิตตามมาตรฐาน

1.1. นิยามตามมาตรฐาน

ตามมาตรฐานสินค้าเกษตร "เส้นไหมไทยสาวมือ" (hand reeled Thai silk yarn) หมายถึง เส้นไหมดิบที่ผลิตและได้มาตรฐานขึ้นในประเทศไทย โดยต้องสาวมาจาก รังไหมพันธุ์ไทยสีเหลือง ของหนอนผีเสื้อ (Bombyx mori Linn.) ที่กินใบหม่อนเป็นอาหารเท่านั้น

1.2. กระบวนการ "สาวมือ"

คำว่า "สาวมือ" ไม่ได้จำกัดอยู่แค่การใช้แรงคนและอุปกรณ์พื้นบ้านเพียงอย่างเดียว แต่ยังครอบคลุมกระบวนการผลิต 3 รูปแบบ ดังนี้

1. สาวเส้นไหมด้วยมือผ่านอุปกรณ์สาวไหมแบบพื้นบ้าน
2. สาวเส้นไหมด้วยมือผ่านอุปกรณ์สาวไหมแบบปรับปรุง
3. สาวเส้นไหมผ่านเครื่องสาวไหมขนาดเล็ก หรืออุปกรณ์แบบปรับปรุงที่ใช้มอเตอร์กำลังรวมไม่เกิน 3,728.5 วัตต์ (5 แรงม้า)

ดังนั้น "เส้นไหมไทยสาวมือ" อาจหมายถึงเส้นไหมที่ผลิตโดยมีเครื่องจักรขนาดเล็กช่วยทุ่นแรงได้ ตราบใดที่ยังอยู่ภายใต้ข้อกำหนดเรื่องกำลังมอเตอร์ตามมาตรฐาน

--------------------------------------------------------------------------------

2. รู้จักเส้นไหมไทยสาวมือ 4 ชนิด

มาตรฐานได้แบ่งชนิดของเส้นไหมไทยสาวมือตามลำดับการสาวใยจาก เปลือกนอกสุดเข้าไปสู่แกนกลางของรังไหม ออกเป็น 4 ชนิดหลัก ซึ่งแต่ละชนิดมีลักษณะและคุณภาพแตกต่างกันอย่างชัดเจน

2.1. ไหมสาม (Mai Saam)

ชื่อเรียกอื่น: ไหมลืบ, ไหมเปลือกนอก ที่มา: เป็นเส้นไหมที่สาวได้จากปุยไหมรวมกับเปลือกรังไหมชั้นนอกสุด จนกระทั่งเส้นไหมเริ่มเป็นเส้นเรียบ ซึ่งคิดเป็นประมาณ 15% ถึง 20% ของเปลือกรัง ลักษณะเด่น: เส้นไหมมีขนาดค่อนข้างใหญ่ เนื้อหยาบ และมีปุ่มปมมากที่สุด

2.2. ไหมหนึ่ง (Mai Nueng)

ชื่อเรียกอื่น: ไหมน้อย ที่มา: เป็นเส้นไหมที่สาวได้จากเปลือกรังไหมชั้นใน หลังจากที่สาวไหมสามออกไปหมดแล้ว ลักษณะเด่น: เป็นเส้นไหมคุณภาพดีที่สุด โดยทั่วไปจะมีความเรียบและสม่ำเสมอ

2.3. ไหมสอง (Mai Song)

ชื่อเรียกอื่น: ไหมสาวเลย ที่มา: เป็นการสาวเส้นไหมต่อเนื่องจากรังไหมที่อาจจะลอกปุยไหมออกหรือไม่ก็ได้ โดยสาวตั้งแต่เปลือกรังชั้นนอกไปจนถึงชั้นในสุดในคราวเดียว ลักษณะเด่น: เส้นไหมโดยทั่วไปอาจมีปุ่มปมปนอยู่บ้าง

2.4. ไหมแลง (Mai Laeng)

ชื่อเรียกอื่น: ไม่มี ที่มา: เป็นเส้นไหมที่สาวได้จากเปลือกรังส่วนที่เหลือจากการสาวไหมหนึ่งและไหมสอง รวมถึงรังที่ไม่สามารถสาวออกได้ตามปกติ โดยนำมาต้มในน้ำเดือดอุณหภูมิประมาณ 100 °C ลักษณะเด่น: เส้นไหมมีปุ่มปม เนื้อนุ่ม และมักมีสีอ่อนกว่าไหมชนิดอื่น

--------------------------------------------------------------------------------

3. การแบ่ง "ชั้นคุณภาพ" ของเส้นไหม: วัดกันอย่างไร?

มาตรฐานได้กำหนดระบบการแบ่งชั้นคุณภาพไว้ สำหรับ "ไหมหนึ่ง (Mai Nueng)" โดยเฉพาะ ซึ่งเป็นไหมที่มีคุณภาพสูงสุดและจำเป็นต้องมีการควบคุมมาตรฐานอย่างเข้มงวด

3.1. หลักการให้คะแนน

การประเมินคุณภาพจะใช้ระบบคะแนนเต็ม 100 คะแนน จากนั้นจะทำการหักคะแนนตามข้อบกพร่องที่ตรวจพบ คะแนนสุทธิที่เหลือจะเป็นตัวกำหนดระดับชั้นคุณภาพของไหมเข็ดนั้นๆ

3.2. ข้อบกพร่อง 5 ประเภทที่ใช้พิจารณา

คะแนนจะถูกหักตามข้อบกพร่อง 5 ประเภทหลัก ซึ่งมีคำนิยามและคะแนนหักที่ชัดเจนดังนี้

• เส้นไม่เรียบ (หัก 1 คะแนน): ข้อบกพร่องที่เกี่ยวกับผิวสัมผัสและความสม่ำเสมอของเส้นไหม ประกอบด้วย
  • ปุ่มปม (Slugs): ก้อนหรือปมแข็งขนาดเล็กที่ปรากฏบนเส้นไหม
  • เส้นหนา (Bad Casts): ลักษณะที่เส้นไหมบางช่วงขยายใหญ่และยาวกว่าปกติ
  • ปมรอยต่อ (Knots): รอยต่อไหมที่มีปลายเหลือยาวเกิน 3 มิลลิเมตร
• เส้นขนาดไม่สม่ำเสมอ (หัก 1 คะแนน): เส้นไหมมีขนาดใหญ่หรือเล็กกว่าขนาดโดยรวมของเส้นไหมส่วนใหญ่ในเข็ดเดียวกันอย่างเห็นได้ชัด
• เส้นไม่รวมตัวกัน (หัก 0.5 คะแนน): เส้นใยไหมย่อยไม่รวมตัวกันเป็นเส้นเดียวอย่างสมบูรณ์ ประกอบด้วย
  • เกลียวหลวม (Corkscrews): เส้นไหมที่รวมตัวกันหลวมหรือเส้นแตก ทำให้เห็นช่องว่างระหว่างเส้นใยชัดเจน
  • ห่วง (Loops): เส้นใยไหมที่ไม่รวมตัวเป็นเส้นเดียวกัน แต่กลายเป็นห่วงขึ้นมาที่ผิวของเส้นไหม
• เส้นสีไม่สม่ำเสมอ (หัก 0.5 คะแนน): เส้นไหมมีสีแตกต่างจากเส้นอื่นๆ ในเข็ดไหมเดียวกัน
• เส้นไม่สะอาด (หัก 0.3 คะแนน): เส้นไหมมีสิ่งแปลกปลอมติดอยู่ ประกอบด้วย
  • เศษไหม (Waste): เศษเส้นใยไหมที่ติดพันกันเป็นก้อน
  • สิ่งแปลกปลอม (Foreign matters): ดิน เศษใบหม่อน มูลไหม หรือคราบดักแด้ที่ปนเปื้อนมา

3.3. ระดับชั้นคุณภาพของไหมหนึ่ง

หลังจากหักคะแนนข้อบกพร่องแล้ว สามารถแบ่งชั้นคุณภาพของไหมหนึ่งได้เป็น 3 ระดับ ดังนี้

--------------------------------------------------------------------------------

บทสรุป

การทำความเข้าใจมาตรฐาน "เส้นไหมไทยสาวมือ" ช่วยให้เราเห็นภาพที่ชัดเจนยิ่งขึ้นเกี่ยวกับวัตถุดิบอันทรงคุณค่านี้ โดยสรุปแล้ว:

1. "เส้นไหมไทยสาวมือ" คือเส้นไหมที่ผลิตในไทยจากรังไหมพันธุ์ไทยสีเหลือง
2. แบ่งออกเป็น 4 ชนิดหลักตามส่วนของรังไหมที่ใช้สาว ได้แก่ ไหมสาม, ไหมหนึ่ง, ไหมสอง และไหมแลง
3. "ไหมหนึ่ง" เป็นไหมคุณภาพสูงสุดและมีระบบการแบ่งชั้นคุณภาพที่ชัดเจน โดยพิจารณาจากการหักคะแนนข้อบกพร่อง 5 ประเภท

มาตรฐานเหล่านี้ไม่เพียงแต่ช่วยให้ผู้ซื้อและผู้ผลิตมีเกณฑ์อ้างอิงที่ชัดเจน แต่ยังเป็นกลไกสำคัญในการรักษาคุณภาพและส่งเสริมชื่อเสียงของไหมไทยให้เป็นที่ยอมรับต่อไป ดังนั้น เมื่อผู้บริโภคหรือนักออกแบบเห็นผ้าที่ระบุว่าทอจาก "ไหมหนึ่ง ชั้นพิเศษ" ก็จะสามารถมั่นใจได้ว่าวัตถุดิบนั้นผ่านกระบวนการคัดสรรคุณภาพที่ละเอียดและเข้มงวดที่สุด


อ้างอิง

https://qsds.go.th/dsssilk/wp-content/uploads/sites/122/2022/12/TAS8000.pdf

https://qsds.go.th/newqssckkm/blog/2018/03/04/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%93%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%A1/