"ย่านลิเภา" มรดกภูมิปัญญาท้องถิ่นจากภาคใต้ สู่ศิลปหัตถกรรมชั้นสูง

ย่านลิเภา หรือ “ลิเภา” คือหนึ่งในสมบัติล้ำค่าจากธรรมชาติของภาคใต้ ที่สะท้อนความประณีตของงานหัตถกรรมไทย ผ่านเส้นสายการสานที่ซับซ้อนละเอียดอ่อน งานจักสานจากย่านลิเภาจึงไม่ใช่เพียงของใช้ทั่วไป แต่ยังเป็นงานศิลป์ที่สืบทอดภูมิปัญญามายาวนานหลายร้อยปี

ย่านลิเภาคืออะไร?

ย่านลิเภา เป็นเถาไม้เลื้อยในตระกูลเฟิร์น (Lygodium spp.) ที่พบได้มากในป่าดิบชื้นของภาคใต้ เช่น จังหวัดนครศรีธรรมราช สตูล และยะลา โดย “ย่าน” ในภาษาถิ่นใต้หมายถึง “เถา” ลำต้นของย่านลิเภามีลักษณะเรียวยาว เมื่อแก่จะมีสีดำมันเงา มีความเหนียวและทนทานอย่างยิ่ง เหมาะสำหรับนำมาจักสานเป็นของใช้ต่างๆ เช่น กระเป๋า เชี่ยนหมาก หมวก หรือกล่องเครื่องประดับ

ประเภทของย่านลิเภา

ย่านลิเภาที่นิยมนำมาสานมีอยู่ 2 ประเภทหลัก ได้แก่:

• ย่านลิเภาดำ: สีเข้ม เงา ทนต่อการใช้งานสูง

• ย่านลิเภาน้ำตาล: มีสีอ่อนกว่าเล็กน้อย เหมาะกับงานที่ต้องการโทนสีธรรมชาติ

เส้นย่านลิเภาที่นำมาใช้งานจะผ่านกระบวนการลอกเปลือก ตากลม แช่น้ำ และ “ชักเลียด” เพื่อให้ได้เส้นที่เรียบเนียน สม่ำเสมอ และมีขนาดที่ต้องการสำหรับงานสาน

เทคนิคการจักสานย่านลิเภา

งานจักสานย่านลิเภาเป็นงานฝีมือที่ต้องอาศัยทักษะสูง มีความละเอียดและใช้เวลาในการผลิตมาก โดยมีเทคนิคหลักดังนี้:

1. การขึ้นโครง เริ่มจากการเลือกเส้นหวายที่เหมาะสม แล้วขึ้นโครงตามแบบ เช่น ทรงกลม รี หรือเหลี่ยม จากนั้นใช้ย่านลิเภาสอดเข้าไปตามโครงที่เจาะรูไว้

2. การสานลาย การสานมีทั้งแบบ โปร่ง (ขดขึ้นรูป) และ ทึบ (ขึ้นโครงด้วยเบ้าไม้) ซึ่งสามารถสร้างลวดลายที่ซับซ้อนได้ เช่น ลายตาสับปะรด ลายเม็ดแตง หรือแม้แต่ลายมัดหมี่ที่ได้รับแรงบันดาลใจจากผ้าไหมไทย

3. การตกแต่งและเคลือบผิว ผลิตภัณฑ์ที่เสร็จแล้วจะถูกขัดด้วยกระดาษทราย ทาน้ำยาเคลือบเพื่อกันมอด เพิ่มความเงางาม และตกแต่งด้วยวัสดุมีค่า เช่น ถมเงิน ทอง หรือผ้ากำมะหยี่ เพิ่มความหรูหราและมูลค่า

ย่านลิเภากับบทบาททางวัฒนธรรม

ย่านลิเภาไม่ใช่แค่วัสดุธรรมชาติ แต่เป็นตัวแทนของภูมิปัญญาไทยที่มีการส่งเสริมมาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะในสมัยรัชกาลที่ 5 และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ฯ ที่ทรงพระราชทานการสนับสนุนให้นำศิลปหัตถกรรมย่านลิเภามาพัฒนาเป็นอาชีพเสริมแก่ชาวภาคใต้ สร้างรายได้ และอนุรักษ์วัฒนธรรมให้คงอยู่

ผลิตภัณฑ์ย่านลิเภาในปัจจุบัน

ในยุคปัจจุบัน งานจักสานย่านลิเภาได้ถูกพัฒนาให้เข้ากับไลฟ์สไตล์ร่วมสมัย เช่น:

• กระเป๋าถือย่านลิเภาแบบแฟชั่น

• กล่องเครื่องประดับตกแต่งด้วยถมเงิน

• ของขวัญของฝากแบบหรูหรา

นอกจากนี้ยังสามารถพบผลิตภัณฑ์เหล่านี้ได้ตามงานศิลปาชีพ หอศิลป์ท้องถิ่น และแหล่งผลิตในจังหวัดนครศรีธรรมราช

กระเป๋าผ้าไหมตกแต่งย่านลิเภา ผสานความหรูหรากับภูมิปัญญาไทย

ในโลกของแฟชั่นที่ผสมผสานความร่วมสมัยเข้ากับรากเหง้าทางวัฒนธรรมไทย กระเป๋าผ้าไหมตกแต่งย่านลิเภา ถือเป็นหนึ่งในผลิตภัณฑ์ที่ได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อย ๆ ด้วยการนำความอ่อนช้อยของผ้าไหมแท้ มาผสานเข้ากับความแข็งแรง เรียบหรูของงานจักสานย่านลิเภาได้อย่างลงตัว

จุดเด่นของกระเป๋าผ้าไหมตกแต่งย่านลิเภา

• วัสดุคุณภาพสูง: ผ้าไหมแท้จากแหล่งผลิตประจำถิ่น เช่น ผ้าไหมพื้นเมือง ผ้าไหมมัดหมี่ ผสานกับงานสานย่านลิเภาแท้ที่ผ่านการชักเลียดและขัดเงาอย่างประณีต

• ดีไซน์ร่วมสมัย: มีให้เลือกทั้งรูปทรงหรูหราและเรียบง่าย เช่น กระเป๋าถือ (handbag), กระเป๋าคลัตช์ (clutch) หรือกระเป๋าทรงกล่อง พร้อมสายสะพายหรือหูจับจากเส้นย่านลิเภาสานลวดลายไทย

• เพิ่มมูลค่าด้วยงานตกแต่งถมเงิน/ถมทอง: เพื่อสะท้อนความหรูหรา และกลายเป็นของขวัญที่เปี่ยมคุณค่าได้อย่างเหมาะสม

กระเป๋าเหล่านี้เหมาะสำหรับใช้ออกงาน งานพิธีสำคัญ หรือเป็นของฝากระดับพรีเมียมที่สะท้อนรสนิยมและความรักในศิลปะไทย

ภาพกระเป๋าย่านลิเภา

ภาพกระเป๋าย่านลิเภา

ภาพกระเป๋าย่านลิเภา


ภาพกระเป๋าย่านลิเภา

ภาพกระเป๋าย่านลิเภา

ย่านลิเภา เป็นมากกว่าวัสดุธรรมชาติทั่วไป เพราะเป็นสื่อกลางที่บอกเล่าเรื่องราวของวัฒนธรรม ภูมิปัญญา และความสามารถทางศิลปะของชาวไทย งานจักสานย่านลิเภานั้นจึงไม่ใช่เพียงเครื่องใช้ แต่คือมรดกของชาติที่ควรได้รับการอนุรักษ์และส่งเสริมให้คงอยู่สืบไป

หากคุณต้องการสนับสนุนหรือศึกษาศิลปะจักสานย่านลิเภาเพิ่มเติม แนะนำให้เยี่ยมชมพิพิธภัณฑสถานแห่งชาตินครศรีธรรมราช หรือแหล่งฝึกอาชีพในภาคใต้ที่เปิดสอนการสานลวดลายต่างๆ ด้วยย่านลิเภา

สำหรับท่านผู้สนใจงานหัตถกรรมไทยคุณภาพเยี่ยม ที่สะท้อนรากเหง้าวัฒนธรรมและความงดงามของภูมิปัญญาท้องถิ่นภาคใต้ ร้านของเราจำหน่าย ผลิตภัณฑ์จักสานย่านลิเภา หลากหลายประเภท ทั้งกระเป๋าย่านลิเภา กล่องของขวัญ พานขันหมาก ของตกแต่งบ้าน ฯลฯ ทุกชิ้นล้วนผลิตอย่างประณีตด้วยมือจากช่างฝีมือผู้เชี่ยวชาญ

ท่านสามารถเลือกชมสินค้าและสั่งซื้อได้ทางเว็บไซต์

👉 www.chobmai.com

เรายินดีให้คำปรึกษาแนะนำผลิตภัณฑ์ที่เหมาะกับความต้องการของคุณ พร้อมจัดจำหน่ายและจัดส่งทั่วประเทศ

ร้านชอบไหม ขอเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์และส่งต่อศิลปะจักสานย่านลิเภาอันทรงคุณค่านี้ให้คงอยู่ต่อไป

สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมหรือพูดคุยกับทีมงานของเราได้ผ่านทาง LineOA : @chobmai

ขอบคุณที่สนใจและเลือกใช้ผลิตภัณฑ์จากเรา "ชอบไหม" ยินดีให้บริการค่ะ

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

1. กรมศิลปากร. (2553). งานช่างพื้นถิ่น. กรุงเทพฯ: รุ่งศิลป์การพิมพ์.

2. ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน). เอกสารเผยแพร่เรื่อง "งานศิลปหัตถกรรมประเภทจักสานย่านลิเภา". สืบค้นจาก:

   https://www.sacict.or.th/uploads/items/attachments/al6c4fcdf57

3. หอสมุดแห่งชาตินครศรีธรรมราช. องค์ความรู้เรื่อง จักสานย่านลิเภา. สืบค้นจาก:

   https://www.finearts.go.th/promotion/view/26407

4. ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. ลิเภา. สืบค้นจาก:

   http://www.phargarden.com/main.php?action=viewpage&pid=134

5. เว็บไซต์ Medthai. ลิเภา (Lygodium flexuosum). สืบค้นจาก:

   https://medthai.com/ลิเภา