โสร่งจกดาว การประยุกต์ศิลป์ทอผ้า สู่การเพิ่มลวดลายจกบนผืนผ้าอย่างลงตัว

โสร่ง คือผ้านุ่งพื้นถิ่นที่มีเสน่ห์เฉพาะตัว ใช้ผ้าผืนเดียวเย็บชายสองข้างติดกันเป็นถุงแบบเดียวกับผ้าถุงหรือผ้าซิ่น นิยมใช้นุ่งทั้งชายและหญิงในหลายประเทศของเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงในประเทศไทย และประเทศเพื่อนบ้าน ไม่ว่าจะในรูปแบบการแต่งกายแบบลำลองอยู่บ้าน หรือในประเทศอย่างพม่า โสร่งยังเป็นเครื่องแต่งกายหลักที่ใช้ได้ในทุกระดับชนชั้น ตั้งแต่ผู้นำประเทศจนถึงประชาชนทั่วไป

เรื่องราวของ "จก" ศิลปะการเพิ่มชีวิตให้กับผืนผ้า

การ จก คือเทคนิคการทอลวดลายที่มีเอกลักษณ์โดดเด่น ด้วยการเพิ่มเส้นไหมพุ่งพิเศษในขณะทอ โดยการเสริมเป็นช่วง ๆ แบบไม่ต่อเนื่องเต็มหน้ากว้างผืนผ้า ซึ่งแตกต่างจากการทอธรรมดาที่ทอเส้นพุ่งไปอย่างต่อเนื่อง

วิธีการจกนั้นมีหลากหลายตามกลุ่มวัฒนธรรม เช่น

• กลุ่มชาติพันธุ์ ไทยวน ไทพวน ใช้ขนเม่นเป็นอุปกรณ์จกเส้นไหม

• กลุ่มชาติพันธุ์ ภูไท ไทครั่ง ลาวเวียง ใช้นิ้วมือในการจกและทอกลับตำแหน่งเดิมจนเกิดเป็น "เกาะลาย"

โสร่งจกดาว

โสร่งจกดาว

โสร่งจกดาว

โสร่งจกดาว

ในปัจจุบัน การทอจกมีการพัฒนาโดยการใช้วัสดุปลายแหลมแทนขนเม่น เพื่อสะกิดเส้นไหมยืนให้ยกขึ้น แล้วสอดเส้นไหมพุ่งพิเศษแทรกเสริมเข้าไปตามจุดที่ต้องการ จนได้ลวดลายที่ประณีตงดงาม และยังเสริมด้วยการสอดกระสวยเส้นไหมพุ่งเพื่อยึดเส้นพุ่งพิเศษให้แน่นหนา สร้างความโดดเด่นให้กับเนื้อผ้าในตำแหน่งที่มีการจก

ศิลป์การจกที่แตกต่าง

การทอผ้าจกสามารถแบ่งเป็น 2 ลักษณะตามวิธีการเก็บปมไหมพุ่งพิเศษ ได้แก่:

• จกผูกปมด้านบน: หน้าผ้าอยู่ด้านล่าง นิยมในกลุ่มชาติพันธุ์ ไทยวน ไทครั่ง ลาวเวียง ไทลื้อ

• จกผูกปมด้านล่าง: หน้าผ้าอยู่ด้านบน พบในกลุ่มชาติพันธุ์ ไทพวน เช่น ตำบลหาดเสี้ยว อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย, อำเภอตรอน จังหวัดอุตรดิตถ์ รวมถึงไทยวนในอำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์

โสร่งจกดาว

โสร่งจกดาว

โสร่งจกดาว

โสร่งจกดาว

จากโสร่งสู่โสร่งจกดาว

การประยุกต์การทอโสร่งแบบดั้งเดิม มาผสมผสานกับเทคนิคการจกลวดลายเพิ่มบนผืนผ้าได้อย่างลงตัว ก่อให้เกิดความงดงามที่ทรงคุณค่าทั้งทางวัฒนธรรมและศิลปกรรม กลายเป็นผืนผ้าที่เรารู้จักกันในนาม "โสร่งจกดาว" ที่เปล่งประกายด้วยความละเอียดอ่อนของลวดลายที่สอดแทรกลงในเนื้อผ้าอย่างประณีต

โสร่งจกดาวจึงไม่ใช่เพียงเครื่องนุ่งห่ม แต่เป็นตัวแทนของภูมิปัญญา วิถีชีวิต และมรดกทางศิลป์ที่สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น

ขอบคุณข้อมูลอ้างอิงจาก:

• กรมหม่อนไหม (สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเกษตร)