ผ้าลายราชวัตรจันทบูร ลายผ้าประจำจังหวัดจันทบุรี

ลายผ้าประจำจังหวัดจันทบุรี “ผ้าราชวัตรจันทบูร”

ประวัติจังหวัดจันทบุรี

จันทบุรีเป็นเมืองเก่าแก่ เคยเป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์ยุคก่อนประวัติศาสตร์ มีการสำรวจทางโบราณคดีหลายแห่งในจังหวัด พบเครื่องมือเครื่องใช้ยุคหินขัด อายุประมาณ 2,000 ปี ในเขตอำเภอมะขาม อำเภอท่าใหม่ และอำเภอโป่งน้ำร้อน บริเวณบ้านคลองบอน พบว่ามีการตั้งเมืองครั้งแรกในสมัยพุทธศตวรรษที่ 18 ชาวชองหรือชนเผ่าในตระกูลมอญ-เขมร เป็นชนพื้นเมืองกลุ่มแรกที่เข้ามาตั้งรกรากในป่าฝั่งตะวันออก บริเวณจังหวัดจันทบุรี ระยอง และตราด โดยเฉพาะบริเวณรอยต่อจันทบุรี-ตราดซึ่งเป็นแหล่งป่าและสมุนไพรที่อุดมสมบูรณ์

สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช เมื่อครั้งยังเป็นพระยาวชิรปราการ ได้นำกำลังพลประมาณ 500 คน ตีฝ่าวงล้อมพม่าออกมาทางทิศตะวันออกและยึดเมืองจันทบุรีไว้เป็นเวลา 5 เดือน เพื่อเป็นแหล่งสะสมเสบียงอาหารและไพร่พล จากนั้นจึงนำกองทัพทั้งชาวไทยและชาวจีนจำนวน 5,000 คน กลับไปกอบกู้กรุงศรีอยุธยา เหตุการณ์ดังกล่าวเป็นความภาคภูมิใจของชาวจังหวัดจันทบุรี ซึ่งสามารถเห็นได้จากโบราณสถานและอนุสรณ์สถานหลายแห่งที่จัดสร้างขึ้น

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ย้ายเมืองไปตั้งที่บ้านเนินวง เนื่องจากเป็นที่สูง มีชัยภูมิเหมาะสมในการป้องกันการรุกรานของพวกญวน จนกระทั่งในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมืองจันทบุรีได้ย้ายกลับมาที่บ้านลุ่มตามเดิม เนื่องจากบ้านเนินวงอยู่ไกลจากแหล่งน้ำ ในปี พ.ศ. 2436 เกิดกรณีพิพาทระหว่างไทยกับฝรั่งเศส โดยฝรั่งเศสเข้ามายึดครองเมืองจันทบุรีไว้นานถึง 11 ปี จนไทยต้องยอมยกดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงให้กับฝรั่งเศสเพื่อแลกเมืองจันทบุรีกลับคืนมา

ภาพประกอบในอดีต ผ้าทอเมืองจันทบูร ผ้าโบราณ "ลายดอกราชวัตร"

เรื่องราวเกี่ยวกับผ้าของเมืองจันทบุรีในสมัยรัชกาลที่ 5

เรื่องราวเกี่ยวกับผ้านุ่งแพรพรรณของชาวจันทบุรีในอดีตอาจมีบันทึกไว้ไม่มากนัก แต่จากเอกสารจดหมายเหตุพบว่ามีการบันทึกเกี่ยวกับลวดลายผ้าทอและการค้าขายผ้าในเมืองจันทบุรีในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยมีการบันทึกเกี่ยวกับสภาพบ้านเมืองการค้าและสินค้าของเมืองจันทบุรี

พระองค์ได้เสด็จประพาสเมืองจันทบุรีในปี พ.ศ. 2419 มีการบันทึกเรื่องราวเกี่ยวกับผ้าที่มีการซื้อขายและใช้อยู่ในเมืองจันทบุรี ดังนี้:

"อนึ่ง เราหาผ้าพื้นไว้ หมายจะให้รางวัลทหารของเราที่ได้เหนื่อยมากในการที่ไปไล่เนื้อเกาะกระดาษ เมื่อวานนี้เราซื้อผ้าได้ที่บางกะจะ เราได้แจกผ้าให้กาพย์เป็นผู้คิดไล่ เป็นผู้บังคับการ ผ้าตาสมุกไหมผืนหนึ่ง หลวงศัลยุทธเป็นผู้บังคับด้วย กับจมื่นสราภัยนั้นก็ได้เหนื่อยมาเหมือนกัน..."

จากข้อมูลงานบันทึกข้างต้น เมืองจันทบุรีในอดีตมีการทอผ้าใช้และจำหน่ายกันโดยแพร่หลาย ชาวบ้านสวมใส่ผ้าพื้น เสื้อกระบอกสีน้ำเงินคล้ายลาวทรงดำ ผ้าทอส่วนใหญ่เป็นลายพื้น ผ้าตาสมุก และผ้าราชวัตร

ภาพประกอบการลงพื้นที่เยี่ยมชมกลุ่มทอผ้าในพื้นที่ อำเภอโป่งน้ำร้อน และอำเภอสอยดาว จังหวัดจันทบุรี

ผ้าทอเมืองจันทบุรี สินค้าขึ้นชื่อแต่โบราณกาล

จากหนังสือประวัติเมืองจันทบุรี ของ ตรี อมาตยกุลฯ ได้บันทึกเกี่ยวกับสินค้าผ้าทอจากเมืองจันทบุรีที่ผลิตและจำหน่ายกันอย่างแพร่หลายและเป็นที่นิยมในสมัยโบราณ โดยเฉพาะผ้าไหมผ้าราชวัตรของจันทบุรีมีความโดดเด่น

“สินค้าที่ขึ้นชื่อลือชาของจันทบุรีมีมาแต่โบราณกาล ได้แก่ ผ้าไหม ผ้าพื้น เสื้อกก ซึ่งเรียกกันว่าเสื่อจันทบุรี พริกไทย กุ้งแห้ง และทุเรียนกวน สินค้าเหล่านี้เป็นที่นิยมกันแพร่หลาย โดยเฉพาะผ้าไหมผ้าราชวัตรของจันทบุรีมีความดีเด่นเป็นพิเศษ”

การฟื้นฟูผ้าจันทบูรลายราชวัตร

เพื่ออนุรักษ์ผ้าทอมือของจันทบุรี นางสุนิชฌาน์ ทองแย้ม ประธานแม่บ้านมหาดไทยจังหวัดจันทบุรี ได้ริเริ่มและให้ความสำคัญกับการทอผ้าจันทบูรลายราชวัตรอย่างจริงจัง การลงพื้นที่เยี่ยมกลุ่มทอผ้าในอำเภอโป่งน้ำร้อนและอำเภอสอยดาว จังหวัดจันทบุรี ในวันที่ 28 มีนาคม 2565 เป็นหนึ่งในกิจกรรมที่จัดขึ้นเพื่อสืบสานอนุรักษ์ผ้าไทย

ภาพประกอบการประกวดลายผ้า

การจัดประกวดออกแบบลวดลายผ้าประจำจังหวัดจันทบุรี

เนื่องจากจังหวัดจันทบุรียังไม่มีผ้าพื้นถิ่นประจำจังหวัด จังหวัดจันทบุรี ร่วมกับสำนักงานพัฒนาชุมชนและสำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดจันทบุรี ได้จัดการประกวดออกแบบลวดลายผ้าประจำจังหวัดจันทบุรี เพื่อสร้างอาชีพและรายได้ให้กับประชาชนในพื้นที่

การประชุมค้นหาผ้าอัตลักษณ์ของจังหวัดจันทบุรี ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2565 มีวัตถุประสงค์เพื่อค้นหาและพิจารณาผ้าที่แสดงถึงความเป็นอัตลักษณ์พื้นถิ่น สะท้อนมรดกภูมิปัญญาและวิถีชีวิตของชาวจันทบุรี

ภาพประกอบการตัดสินการประกวดลายผ้า

ผ้าสีดินเหมืองพลอย

จังหวัดจันทบุรีมีชื่อเสียงด้านการค้าอัญมณีมาอย่างช้านาน ในพื้นที่ตำบลพลอยแหวน อำเภอท่าใหม่ มีลักษณะทางธรณีวิทยาเป็นปล่องภูเขาไฟโบราณ มีการสะสมของตะกอนดินกลายเป็นสายแร่อัญมณีล้ำค่าที่โด่งดังระดับโลก ได้แก่ ทับทิมสยาม บุษราคัม เป็นต้น

ดินเหมืองพลอยที่ตำบลพลอยแหวนมีคุณสมบัติที่สามารถนำมาย้อมสีผ้าได้ติดทน และให้สีน้ำตาลแดงที่สวยงาม จึงได้นำแนวคิดนี้มาใช้เป็นสีผ้าอัตลักษณ์ของจังหวัดจันทบุรี พร้อมทั้งนำดอกกล้วยไม้เหลืองจันทบูรมาเป็นลวดลายบนผืนผ้า

ภาพประกอบผลงานที่ชนะการประกวดออกแบบลายผ้าประจำจังหวัดจันทบุรี

การขึ้นทะเบียนผ้าสีดินเหมืองพลอยลายดอกกล้วยไม้เหลืองจันทบูร

จังหวัดจันทบุรีได้มีการประชุมคณะทำงานโครงการค้นหาผ้าอัตลักษณ์ของจังหวัดจันทบุรี โดยที่ประชุมเห็นชอบให้ "ผ้าสีดินเหมืองพลอยลายดอกกล้วยไม้เหลืองจันทบูร" เป็นผ้าอัตลักษณ์ของจังหวัดจันทบุรี ซึ่งเป็นการสร้างความภาคภูมิใจในเอกลักษณ์ประจำถิ่น และสืบสานมรดกภูมิปัญญาของจังหวัดจันทบุรีต่อไป

ภาพประกอบผ้าสีดินเมืองพลอย

สำหรับท่านผู้สนใจ ต้องการเลือกซื้อผ้าไหมสำหรับตัดเย็บชุดหรู สามารถเข้าชมเลือกผ้าที่ร้านชอบไหม ผ่านช่องทางนี้ค่ะ www.chobmai.com ทางร้านของเราจำหน่ายผ้าไหมสีพื้น ผ้าไหมลายมัดหมี่ ผ้าไหมพื้นเมือง และผ้าไหมประจำชาติ ผ้าไหมประจำถิ่น มากมายหลากหลายเฉดสี หลายลาย พร้อมงานตัดคุณภาพปราณีตจากช่างผู้เชี่ยวชาญ

ร้านชอบไหมขอเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์วัฒนธรรมอันสวยงามนี้ให้คงไว้ ติดต่อทีมงานร้านชอบไหมเพื่อขอความช่วยเหลือในการเลือกซื้อสินค้าและคำปรึกษาเพิ่มเติมผ่านช่อง "LineOA : @chobmai" ได้ค่ะ ขอบคุณที่สนใจและเลือกซื้อสินค้าของเรา ทาง "ชอบไหม" ยินดีให้บริการค่ะ

ขอบคุณแหล่งที่มา

ภาพและบทความจาก

• https://drive.google.com/file/d/1xZKocLGeHRhJcHbEz4yc-UEODuPdc4HX/view
• หนังสือ ๗๖ จังหวัดร้อยดวงใจสืบสานผ้าเอกลักษณ์ไทยดำรงไว้ในแผ่นดิน ลายผ้าเอกลักษณ์ประจำจังหวัด จัดทำโดย สมาคมแม่บ้านมหาดไทย (2565)