ผ้าลายตาจัก ลายผ้าประจำจังหวัดกาญจนบุรี

ประวัติความเป็นมาของผ้าขาวม้าร้อยสี บ้านหนองขาว

จากดอกฝ้าย สู่เส้นด้าย จากเส้นด้าย สู่ลายผ้า

ต้นกำเนิดของผ้าขาวม้าร้อยสี

ผ้าขาวม้าร้อยสีของบ้านหนองขาว จังหวัดกาญจนบุรี มีต้นกำเนิดจากภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดกันมายาวนาน การทอผ้าขาวม้าเริ่มต้นจากการปั่นฝ้ายด้วยมือ ทำให้ผ้าที่ทอออกมามีคุณภาพต่ำและขาดง่าย ชาวบ้านหนองขาวจึงทอผ้าขาวม้าใช้ในครัวเรือนเป็นหลัก แต่เมื่อความเจริญเข้าสู่ชนบท ชาวบ้านหนองขาวยังคงรักษาประเพณีการทอผ้าไว้

การพัฒนาการทอผ้าขาวม้า

ในปี พ.ศ. 2524 กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม ได้เปิดสอนการทอผ้าด้วยกี่กระตุกที่ตำบลทุ่งสมอ อำเภอพนมทวน จังหวัดกาญจนบุรี คุณอารีรัตน์ พฤฑฒิกุล ได้เข้าร่วมอบรมและนำความรู้มาจัดตั้งกลุ่มทอผ้าหนองขาวขึ้น ซึ่งทำให้ผ้าขาวม้าร้อยสีของบ้านหนองขาวได้รับการพัฒนาคุณภาพจนมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวาง

ภาพประกอบการผลัดหลอด และการตั้งลาย

การส่งเสริมและประชาสัมพันธ์

ชาวบ้านหนองขาวยังคงรักษาประเพณีและวัฒนธรรมท้องถิ่นไว้อย่างสมบูรณ์ การจัดงาน “สืบสานประเพณีของดีบ้านหนองขาว” โดยสำนักงานการส่งเสริมการท่องเที่ยว เป็นการแสดงแสง สี เสียง และการจัดงานที่ใหญ่โต ทำให้ผ้าขาวม้าร้อยสีของดีบ้านหนองขาวเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวาง

ความหมายและลวดลายของผ้าขาวม้า

ผ้าลายตาจัก เป็นผ้าที่มีลวดลายแปลกตา สืบทอดจากการจักสานมาประยุกต์ใช้ในการทอผ้า มีสีสันสดใส หลากหลายสี และสีสดสวยไม่ตก การทอผ้าแต่เดิมใช้ฝ้ายย้อมสีธรรมชาติ เช่น สีเหลืองย้อมด้วยขมิ้นกับปูน สีแดงย้อมด้วยเปลือกประดู่ สีดำย้อมด้วยมะเกลือ สีเขียวย้อมด้วยใบแคดำ แต่ปัจจุบันมีการใช้ฝ้ายย้อมสีที่หาซื้อได้ตามท้องตลาดเพื่อให้สีสดใสและคงทน

ภาพประกอบการค้นด้าย และการรำวง

วัสดุและอุปกรณ์ในการทอผ้า

การทอผ้าขาวม้าร้อยสีใช้วัสดุและอุปกรณ์ที่หลากหลาย ประกอบด้วย กี่ทอผ้า ตะกอเขา หวี กระวิง ไนปั่นด้าย หลอดด้าย หัวหูก ฟันฟืม กระดานม้วนด้าย กระสวย ไม้ขัดตาหนาม ไม้หมุน และไม้ราว ซึ่งทั้งหมดนี้ช่วยในการทอผ้าให้ง่ายและสะดวกมากขึ้น

ขั้นตอนการทอผ้า

การทอผ้าขาวม้าร้อยสีมีหลายขั้นตอน เริ่มจากการผลัดหลอด การตั้งลาย การค้นด้าย การรำวง การร้อยฟันหวี การหวีเก็บม้วน การเก็บยก และการทอผ้า แต่ละขั้นตอนต้องการความละเอียดอ่อนและความชำนาญของผู้ทอ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นผู้สูงอายุที่ใช้เวลาว่างทำเป็นงานอดิเรก

ภาพประกอบการร้อยฟันหวีหรือสอดฟืม และการหวีเก็บม้วน

การส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม

ปัจจุบัน ชาวบ้านหนองขาวมีการต้อนรับนักท่องเที่ยวด้วยการจัดกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การนั่งรถอีแต๋นชมวิถีชีวิต การสาธิตการทำอาหารพื้นบ้าน และการนำเสนอความเชื่อท้องถิ่น ซึ่งการจัดการท่องเที่ยวหมู่บ้านวัฒนธรรมบ้านหนองขาวอย่างเป็นระบบจะช่วยเสริมสร้างรายได้ให้กับชุมชนและอนุรักษ์ขนบธรรมเนียมประเพณีที่ดีงามไว้ให้ลูกหลานสืบทอดต่อไป

ผ้าขาวม้าร้อยสีของบ้านหนองขาวเป็นผลผลิตที่เรียกว่าหน้าตาของชุมชน มีลวดลายสีสันฉูดฉาดและมีคุณภาพดี สามารถแปรรูปเป็นสินค้าแฟชั่นหลากหลาย เช่น เสื้อ กระเป๋า หมวก เนคไท ผ้าพันคอ รองเท้า ทำให้ชุมชนบ้านหนองขาวเป็นหมู่บ้าน OTOP Village Champion (OVC) ที่มีชื่อเสียงในจังหวัดกาญจนบุรี

ภาพประกอบการเก็บยกและการทอผ้า

สำหรับท่านผู้สนใจ ต้องการเลือกซื้อผ้าไหมสำหรับตัดเย็บชุดหรู สามารถเข้าชมเลือกผ้าที่ร้านชอบไหม ผ่านช่องทางนี้ค่ะ www.chobmai.com ทางร้านของเราจำหน่ายผ้าไหมสีพื้น ผ้าไหมลายมัดหมี่ ผ้าไหมพื้นเมือง และผ้าไหมประจำชาติ ผ้าไหมประจำถิ่น มากมายหลากหลายเฉดสี หลายลาย พร้อมงานตัดคุณภาพปราณีตจากช่างผู้เชี่ยวชาญ

ร้านชอบไหมขอเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์วัฒนธรรมอันสวยงามนี้ให้คงไว้ ติดต่อทีมงานร้านชอบไหมเพื่อขอความช่วยเหลือในการเลือกซื้อสินค้าและคำปรึกษาเพิ่มเติมผ่านช่อง "LineOA : @chobmai" ได้ค่ะ ขอบคุณที่สนใจและเลือกซื้อสินค้าของเรา ทาง "ชอบไหม" ยินดีให้บริการค่ะ

ขอบคุณแหล่งที่มา

• https://drive.google.com/file/d/1hSdgVXTDMOMrbHWTMiryhG0LMF_OYcZO/view
  
• หนังสือ ๗๖ จังหวัดร้อยดวงใจสืบสานผ้าเอกลักษณ์ไทยดำรงไว้ในแผ่นดิน ลายผ้าเอกลักษณ์ประจำจังหวัด จัดทำโดย สมาคมแม่บ้านมหาดไทย (2565)