ลวดลายและสัญลักษณ์ในผ้าไทย

ผ้าพื้นบ้านพื้นเมืองของไทยที่ทอกันตามท้องถิ่นต่าง ๆ ในปัจจุบันนี้ เต็มไปด้วยลวดลายและสัญลักษณ์ต่าง ๆ มากมาย ซึ่งผู้ใช้ผ้าในยุคปัจจุบันอาจไม่เข้าใจความหมายและมองไม่เห็นคุณค่า ลวดลายและสัญลักษณ์เหล่านี้ บางลายก็มีชื่อเรียกสืบต่อกันมาหลายชั่วคน บางชื่อก็เป็นภาษาท้องถิ่นไม่เป็นที่เข้าใจของคนไทยในภาคอื่น ๆ เช่น ลายเอี้ย ลายบักจั่น ฯลฯ บางซื่อ เรียกกันมาโดยไม่รู้ประวัติ เช่น ลายแมงมุม ลาย ปลาหมึก ซึ่งแม้แต่ผู้ทอก็อธิบายไม่ได้ว่าทําไมจึง เรียกชื่อนั้น บางลวดลายก็มีผู้ตั้งชื่อให้ใหม่ เช่น ลาย “ขอพระเทพ” เป็นต้น สัญลักษณ์และ ลวดลายบางอย่างก็เชื่อมโยงกับคติและความเชื่อ ของคนไทยพื้นบ้านที่นับถือสืบต่อกันมาหลาย ๆ ชั่วอายุคน และยังสามารถเชื่อมโยงกับลวดลายที่ ปรากฏอยู่ในศิลปะอื่น ๆ เช่น บนจิตรกรรมฝาผนัง และสถาปัตยกรรม หรือบางทีก็มีกล่าวถึงใน ตํานานพื้นบ้าน และในวรรณคดี เป็นต้น เพื่อง่ายต่อการทําความเข้าใจ เราอาจจะแบ่งลวดลายต่าง ๆ ได้ดังนี้

ลวดลายต้นแบบ

ผ้าพื้นเมืองของไทยเกือบทุกผืนจะปรากฏ ลวดลายพื้นฐานบางลายอย่างซ้ําแล้วซ้ําเล่า ลวดลาย เหล่านี้เป็นลายง่าย ๆ ซึ่งปรากฏอยู่บนศิลปะพื้น บ้านประเภทอื่น ๆ เช่น เครื่องปั้นดินเผา เครื่อง จักสาน ฯลฯ ทั้งในประเทศไทยและในประเทศอื่น ๆ ลายที่ปรากฏอยู่บนผืนผ้าพื้นเมืองของไทยอาจจะแยกได้ดังนี้

• ลายเส้นตรงหรือเส้นขาด ในทางตรงยาวหรือทางขวาง เส้นเดียวหรือหลาย ๆ เส้นขนานกัน
  

ภาพผ้าไหมลายเส้นตรง

• ลายฟันปลา ลายนี้ปรากฏอยู่ตามเชิงผ้าของตีนจกและผ้าขิต ตลอดจนเป็นลายเชิงของซิ่นมัดหมี่ของผ้าที่ทอในทุก ๆ ภาคของประเทศไทย ชาวบ้านทางภาคอีสานเรียกว่า “ลายเอี้ย”
  

ภาพผ้าไหมลายฟันปลา

• ลายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนหรือลายกากบาท เกิดจากการขีดเส้นตรงทางเฉียงหลายๆ เส้นตัดกัน ทําให้เกิดกากบาทหรือตารางสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนหลายๆรูปติดต่อกัน ลายนี้พบอยู่ทั่วไปบนผ้าจก ผ้าขิต และผ้ามัดหมี่ทุกภาคของไทย
  

ภาพผ้าไหมลายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนหรือลายกากบาท

• ลายขดเป็นวงเหมือนก้นหอยหรือตะขอ ลายนี้พบอยู่ทั่วไปเช่นกันบนผ้าจก ผ้าขิต และผ้ามัดหมี่ของทุกภาค ชาวบ้านภาคเหนือและภาคอีสานเรียกว่า “ลายผักกูด”
  

ภาพผ้าไหมลายตะขอ

สำหรับท่านผู้สนใจ ต้องการเลือกซื้อผ้าไหมสำหรับตัดเย็บชุดหรู สามารถเข้าชมเลือกผ้าที่ร้านชอบไหม ผ่านช่องทางนี้ค่ะ www.chobmai.com ทางร้านของเราจำหน่ายผ้าไหมสีพื้น ผ้าไหมลายมัดหมี่ ผ้าไหมพื้นเมือง และผ้าไหมประจำชาติ ผ้าไหมประจำถิ่น มากมายหลากหลายเฉดสี หลายลาย พร้อมงานตัดคุณภาพปราณีตจากช่างผู้เชี่ยวชาญ

ร้านชอบไหมขอเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์วัฒนธรรมอันสวยงามนี้ให้คงไว้ ติดต่อทีมงานร้านชอบไหมเพื่อขอความช่วยเหลือในการเลือกซื้อสินค้าและคำปรึกษาเพิ่มเติมผ่านช่อง "LineOA : @chobmai" ได้ค่ะ ขอบคุณที่สนใจและเลือกซื้อสินค้าของเรา ทาง "ชอบไหม" ยินดีให้บริการค่ะ

ขอบคุณแหล่งที่มา: สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ เล่ม 21