สีไหมธรรมชาติจาก "ขี้เหล็ก"

ขี้เหล็ก

• ลําต้น: สูงประมาณ 10-15 เมตร

• เปลือก: เปลือกต้นสีน้ําตาล แตกเป็นร่องตื้น ๆ ตามยาว

• ใบ: เป็นใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงสลับ มีใบย่อย 13-19 ใบ รูปรี กว้าง 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ปลายใบเว้าตื้น ๆ โคนใบมน ขอบใบเรียบ แผ่นใบเรียบ สีเขียว ก้านใบร่วมสีน้ําตาลแดง

• ผล: เป็นฝักแบนยาว กว้าง 1.3 ซม. ยาว 15-23 ซม. หนา สีน้ําตาล เมล็ดมีหลายเมล็ด

• ดอก: เป็นช่อแบบช่อแยกแขนงที่ปลายกิ่ง ดอกสีเหลือง กลีบเลี้ยงกลม มี 3-4 กลีบ ปลายมน กลีบดอกมี 5 กลีบ ปลายมน โคนเรียว หลุดร่วงง่าย ก้านดอกยาว 1-1.5 ซม.
  

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

แตกกิ่งก้านเป็นพุ่มแคบ ชอบดินร่วนปนทราย การระบาย น้ําดี พบทุกภาคของประเทศไทย

กระบวนการย้อมสีธรรมชาติ 

• การสกัดสีและย้อมสีจากเปลือกขี้เหล็ก

1. นําเปลือกลําต้นมาสับเป็นชิ้นเล็ก ชั่งน้ําหนักให้ได้ 3 กิโลกรัมสด ต่อเส้นไหม 1 กิโลกรัม

2. นําตัวอย่างพืชที่สับแล้วใส่หม้อสําหรับต้ม เติมน้ําใส่หม้อต้ม อัตรา 30 ลิตร นําไปตั้งไฟให้เดือดเป็นเวลา 3 ชั่วโมง 

3. เมื่อต้มเสร็จแล้วกรองเอากากออกให้เหลือแต่น้ําสี 

4. นําเส้นไหมที่ลอกกาวแล้วแช่น้ําอุ่น ใส่สารละลายสารส้ม อัตรา ส่วน 1 กรัมต่อน้ํา 1 ลิตร อุณหภูมิประมาณ 40 องศาเซลเซียส แช่ทิ้งไว้ประมาณ 10 นาที แล้วยกเส้นไหมบิดน้ําออกให้หมาด กระตุกเส้นไหมให้เรียงตัวกันสู่สภาพเดิม

5. นําเส้นไหมที่ผ่านแช่น้ําอุ่นแล้ว ลงย้อมในน้ําสีที่เตรียมไว้โดย ตวงน้ําสี 30 ลิตร(ย้อมเย็น) ประมาณ 10 นาที

6.เติมสารละลายเกลือแกง แล้วนําน้ําสีไปต้มไฟโดยกลับเส้นไหม ตลอดเวลา ควบคุมอุณหภูมิประมาณ 80-95 องศาเซลเซียส นาน 25 นาที ยกเส้นไหมขึ้นแล้วเติมสารส้มลงไปในน้ําสี คนให้ละลายเข้ากัน แล้วจุ่มเส้นไหมลงไปย้อมต่ออีกประมาณ 10 นาทีโดยกลับเส้นใหม่ในขณะย้อมตลอดเวลา

7. นําเส้นไหมไปล้างในน้ําอุ่น อุณหภูมิประมาณ 40 องศาเซลเซียส แล้วล้างต่อในน้ําสะอาดอุณหภูมิห้อง ประมาณ 2 ครั้ง บิดให้ หมาด แล้วนําไปแช่ในน้ําสะอาดผสมสารละลายสารส้ม อัตรา ส่วน 1 กรัมต่อน้ํา 1 ลิตร ประมาณ 10 นาที ล้างน้ําสะอาด 1 ครั้ง กระตุกเส้นใหม่ให้เรียงตัวคืนสู่สภาพเดิม แล้วนําไปฝังในที่ร่ม

• การสกัดและย้อมสีจากใบต้นขี้เหล็ก

1. นําใบขี้เหล็กมาสับให้เป็นชิ้นเล็ก จํานวน 1 กิโลกรัมต่อเส้น ไหม 100 กรัม

2. เติมน้ําพอท่วมแล้วต้มสกัดสีนาน 1 ชั่วโมง

3. ครบเวลากรองเก็บน้ําสีไว้สําหรับย้อมสีเส้นไหม

4. นําเส้นไหมที่ลอกกาวแล้วจุ่มน้ําให้ทั่วแล้วบิดให้หมาด จากนั้น นําไปแช่ในน้ําสีที่สกัดไว้นาน 10 นาที

5. ครบเวลานําเส้นไหมยกออกพักไว้ แล้วนําน้ําสีสกัดขึ้นต้ม ให้เดือด เติมสารส้ม 1 ช้อนโต๊ะ

6. นําเส้นไหมที่พักไว้ลงย้อมในน้ําสี หมั่นกลับเส้นไหม ใช้เวลา ย้อม 1 ชั่วโมง

7. ครบเวลานําเส้นไหมขึ้นพักให้เย็น เส้นไหมที่ย้อมได้ น้ำตาลอมเหลือง

8. จากนั้นเตรียมน้ําปูนใสอัตราส่วน ปูนกินหมาก 1 ขีด ต่อน้ํา 10 ลิตร คนให้เข้ากันแล้วทิ้ง ไว้จนตกตะกอน รินเอาเฉพาะน้ําใส

9. นําเส้นไหมลงแช่นาน 5 นาที หมั่นกลับเส้นไหม 

10. ครบเวลานําเส้นไหมไปล้างให้สะอาดแล้วจึงนําไปกระตุกตาก ให้แห้ง สีของเส้นไหมที่ย้อมได้ สีน้ําตาลอมเทา 

11. สําหรับการแช่ในน้ําด่างธรรมชาติ ในขั้นตอนของการสกัดสี เสร็จแล้วให้เติมเกลือลงในน้ําสี แล้วเตรียมน้ําด่างธรรมชาติ โดยใช้ขี้เถ้าจํานวน 500 กรัมต่อน้ํา 2 ลิตร แล้วกรองเก็บ น้ําด่างธรรมชาติมาใช้แช่เส้นไหมที่ย้อมด้วยใบขี้เหล็กนาน 4-5 นาทีระหว่างนั้นให้กลับเส้นไหม ไปเรื่อย ๆ ครบเวลา นําไป ล้างให้สะอาด

สีย้อมไหมที่เป็น สีน้ําตาลอมเทา

สีย้อมไหมที่ได้เป็น สีเหลืองอมน้ําตาล

สีย้อมไหมทีได้เป็น สีเหลืองอมน้ําตาล

สีย้อมไหมที่ได้เป็น สีครีมอมเทาอ่อน

ขอบคุณแหล่งที่มา: กรมหม่อนไหม