ผ้าย้อมสีธรรมชาติ จังหวัดนครศรีธรรมราช

ประวัติผ้ามัดย้อม

ประวัติศาสตร์บ้านคีรีวง ตําบลกําโลน อําเภอลานสกา จังหวัดนครศรีธรรมราช คีรีวงหมู่บ้านในอ้อม กอดแห่งขุนเขา และธารน้ำใส ที่ประทับใจผู้มาเยือนคีรีวงเป็นชุมชนหนึ่งตั้งอยู่ห่างจากตัวเมืองนครศรีธรรมราช ไปทางทิศตะวันตกประมาณ 24กิโลเมตร ตั้งอยู่บริเวณเชิงเขาสูง ชุมชนแห่งนี้มีวิถีชีวิตแตกต่างไปจากหมู่บ้านอื่น ๆ ในภาคใต้ เป็นที่เล่าขานกันว่าเมื่อ ประมาณ 300 ปีเศษ ชาวบ้านชุดแรกที่มาตั้งหลักปักฐานที่นี่เป็นไพร่พลที่หนีการเกณฑ์ทับไปรบที่ไทรบุรีในสมัย รัชกาลที่ 1 ชนกลุ่มนี้หลบหนีมาทางเส้นทางคลองขุนน้ํา และมาพบชัยภูมิที่เป็นที่ราบระหว่างขุนเขาของเขาหลวง ซึ่งเป็นเทือกเขาในภาคใต้ที่มียอดเขาสูงสุด จึงตั้งรกรากกันที่นี่ และเรียกชื่อหมู่บ้านว่า บ้านขุนน้ํา สืบต่อมากัน หลายชั่วอายุคน ต่อมาภายหลังเมื่อได้มีการสร้างวัดในหมู่บ้านชื่อว่า วัดคีรีวง หรือวัดที่มีภูเขาล้อมรอบ ชื่อของ หมู่บ้านจึงเรียกตามชื่อวัดที่สร้างขึ้นว่า หมู่บ้านคีรีวง ถึงปัจจุบันประวัติผ้ามัดย้อมสีธรรมชาติบ้านคีรีวง

คุณลุงสมปอง ขุนทน อายุ 80 ปี อดีตเป็นผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน หมู่ที่ 5 บ้านคีรีวงเล่าว่า สมัยเมื่อคุณลุง เป็นเด็กจําความได้อายุประมาณ8-10 ปี ได้ไปเที่ยวที่วัดได้เห็นพระภิกษุใช้ใบไม้ เปลือกไม้ที่ให้สีเหลือง สีแดง (ต้นแพ/เปลือกแพ) ย้อมผ้าจีวรเพื่อใช้สําหรับนุ่งห่ม ซึ่งคุณลุงเล่าต่อว่าได้ถามผู้เฒ่า ผู้อาวุโส ในหมู่บ้านสมัยนั้นว่า ได้ทําการย้อมผ้าจีวรมาตั้งแต่เมื่อไร ได้รับคําตอบว่าคงจะดําเนินการมาตั้งแต่เริ่มตั้งวัดคือประมาณ 200 ปีเศษคุณลุงคง สวัสดิ์ธรรม อายุ 79 ปี เล่าต่อว่า เมื่อผู้เฒ่า ผู้แก่ และชาวบ้านสมัยนั้นได้เห็นพระภิกษุใช้ ใบไม้เปลือกไม้ มาทําการย้อมผ้าจีวรประกอบกับวิถีชีวิตของคนสมัยนั้นเป็นวิถีชีวิตคนคู่กับป่า มีอาชีพในการหา ของป่าและทําการล่าสัตว์เพื่อแลกกับอาหารข้าวสาร กะปิ เกลือ เครื่องใช้จําเป็นกับคนกลุ่มตัวเมือง นครศรีธรรมราช



จึงได้ทําการย้อมเครื่องนุ่งห่ม เครื่องมือทํามาหากิน (เบ็ดตกปลา) โดยใช้ใบไม้ เปลือกไม้ ย่านเถาวัลย์ที่ให้สีแตกต่างตามความต้องการ เช่น การย้อมสายเบ็ดตกปลา ต้องใช้เปลือกไม้ ใบไม้ที่ให้สีดําเพื่ออําพราง ปลาไม่ให้มองเห็น และป้องกันไม่ให้สายด้วยเบ็ดผุเปื่อยเป็นต้นตาปั้น เล่าต่อว่าคนสมัยก่อนใช้เส้นใยของใบสับปะรดมาทําการย้อมสี เพื่อใช้เป็นเครื่องนุ่งห่มเช่นผ้าขะม้า ผ้าเช็ดหน้าฯลฯ โดยใช้ใบไม้ เปลือกไม้ เช่น ย่านมวน (เถาวัลย์ชนิดหนึ่ง) ใบต้นครามโหมง ซึ่งให้สีเข้ม (ดํา) โดยมีกรรมวิธีการย้อมคือ นําใบไม้ แกนไม้ ชนิดต่างๆ ตามที่ต้องการ สับ/หรือตําให้ละเอียดนํามาแช่ในน้ํา พอประมาณ ภาชนะที่แซ่เรียกว่า เนียงหรือโอ่งน้ําปัจจุบัน แช่ไว้ประมาณ 2-3 วัน



แล้วนําน้ํามีใบไม้มาตั้งไฟแล้ว ใช้เส้นใยจากใบสับปะรด/ด้าย/ผ้าด้ายดิบ ย้อมตามลักษณะสีที่ต้องการแต่ละชนิด เสร็จแล้วนํามาซักล้างน้ําเปล่า 6ครั้ง และสามารถนํามาใช้งานตามความจําเป็นตามความต้องการการย้อมสีธรรมชาติ เป็นความรู้และภูมิปัญญาของชาวบ้าน ที่ถ่ายทอดสืบต่อกันมาจากรุ่นสู่รุ่นและเป็นวิถี ชีวิตและวัฒนธรรมที่สอดคล้องกับชุมชน เช่นการย้อมฮ่อมของภาคเหนือฯลฯคุณค่าที่โดดเด่นวัสดุที่นิยมนํามาใช้ทําสีย้อมผ้าธรรมชาติ จะเป็นส่วนต่างๆ ของต้นไม้ เช่น เปลือก แกน ราก ใบ ดอกและ ผล เป็นต้น ซึ่งการนํามาใช้จะขึ้นอยู่กับแต่ละท้องถิ่น ที่จะนําส่วนใดมาใช้ในการย้อมสีแนวทางการอนุรักษ์และพัฒนา

การย้อมสีธรรมชาติไม่เป็นการทําลายสิ่งแวดล้อม แต่เป็นการฟื้นฟูธรรมชาติ เพราะขบวนการย้อมสี ธรรมชาติเป็นกระบวนการที่พึ่งพิงกับวัสดุธรรมชาติ เป็นการใช้ประโยชน์จากธรรมชาติ ทําให้ผู้ย้อมสีธรรมชาติเห็น คุณค่าและผูกพันกับธรรมชาติ การใช้วัสดุจากธรรมชาติมาทําการย้อมสีธรรมชาติ จึงไม่ใช่ประโยชน์อย่างเดียว แต่ เป็นการอนุรักษ์ รักษาต้นไม้ และการปลูกเพิ่มเติม เพื่อการเพิ่มขึ้นของปัจจัยในการย้อมสีธรรมชาติ ในปีหนึ่งๆ ประเทศไทยต้องสั่งซื้อสีเคมีจากต่างประเทศหลายสิบล้านบาทเพื่อใช้ในการย้อมสีผ้า แต่การย้อมสีผ้าด้วย ธรรมชาติไม่ต้องลงทุนมาก ซึ่งสีธรรมชาติยังสร้างรายได้ให้กับผู้ย้อมสีอีกด้วย ปัจจุบันกลุ่มสตรีและกลุ่มแม่บ้าน หลายแห่งได้รวมกลุ่มกันผลิตงานหัตถกรรมผ้าย้อมสีธรรมชาติขึ้น เป็นรายได้เสริมในช่วงว่างเว้นจากการทําสวน ทําไร่ ทํานา ถึงแม้จะเป็นรายได้ที่ไม่มากมาย แต่เป็นรายได้ที่สามารถนํามาจุนเจือครอบครัวได้อีกด้วย

สำหรับท่านผู้สนใจ ต้องการเลือกซื้อผ้าไหมสำหรับตัดเย็บชุดหรู สามารถเข้าชมเลือกผ้าที่ร้านชอบไหม ผ่านช่องทางนี้ค่ะ www.chobmai.com ทางร้านของเราจำหน่ายผ้าไหมสีพื้น ผ้าไหมลายมัดหมี่ ผ้าไหมพื้นเมือง และผ้าไหมประจำชาติ ผ้าไหมประจำถิ่น มากมายหลากหลายเฉดสี หลายลาย พร้อมงานตัดคุณภาพปราณีตจากช่างผู้เชี่ยวชาญ

ร้านชอบไหมขอเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์วัฒนธรรมอันสวยงามนี้ให้คงไว้ ติดต่อทีมงานร้านชอบไหมเพื่อขอความช่วยเหลือในการเลือกซื้อสินค้าและคำปรึกษาเพิ่มเติมผ่านช่อง "LineOA : @chobmai" ได้ค่ะ ขอบคุณที่สนใจและเลือกซื้อสินค้าของเรา ทาง "ชอบไหม" ยินดีให้บริการค่ะ

ขอบคุณแหล่งที่มา

• หนังสือกลุ่มส่งเสริมเครือข่ายสภาภูมิภาคและสภาแห่งประเทศไทย กองกิจการเครือข่ายทางวัฒนธรรม