ผ้าทอลายขิด

ประวัติความเป็นมา

ผ้าทอลายขิดเป็นผ้าพื้นเมืองของภาคอีสานบางส่วนของภาคเหนือและภาคกลางของไทย นับว่าเป็นศิลปะพื้นฐานที่สะท้อนให้เห็นภาพ ลักษณะ ลวดลาย และวิวัฒนาการของท้องถิ่นเดิมของไทยที่มีมาแต่โบราณ ชาวอีสานจะถือว่าในกระบวนการทอผ้าด้วยกันแล้ว การทอผ้าขิดต้องอาศัยความชํานาญและมีชั้นเชิงทางฝีมือสูงกว่าการทอผ้าอย่างอื่นๆ มีเทคนิคการทอที่ซับซ้อนมากกว่าการทอผ้าธรรมดา เพราะต้องใช้เวลา ความอดทน และความปราณีต มีกรรมวิธีที่ยุ่งยาก ทอได้ช้าและผู้ทอต้องมีประสบการณ์และพรสวรรค์ในการทอด้วย

การทอผ้าลายขิด

การทอผ้าลายขิด คือการทอผ้าที่ทอแบบ “เก็บขิด” หรือ “เก็บดอก” เหมือนผ้าที่มีการปักดอก ซึ่งชาวอีสานจะเรียกว่า “การทอผ้าเก็บขิด” ลวดลายของขิดแต่ละลายจะมีรูปแบบที่งดงาม มีความมันวาวนูนลอยออกมาบนผืนผ้า ชาวอีสานโดยทั่วไปจะนิยมทอผ้าขิดเพื่อทําเป็นหมอน จะสังเกตได้ว่าลวดลายขิดจะอยู่บริเวณส่วนกลางของตัวหมอน ส่วนหน้าหมอนนั้นนิยมเย็บปิดด้วยผ้าฝ้ายสีแดง ลวดลายหมอนขิดส่วนใหญ่เป็นลวดลายที่ผู้ทอได้รับแรงบันดาลใจมาจากธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และความเชื่อ เช่น ลายแมงงอด ลายอิ่ง ลายช้าง ลายม้า ลายพญานาค ลายดอกแก้ว ลายดอกจันทร์ ลายตะเภาหลงเกาะ ลายขอ ลายสิงห์ ลายคชสีห์อองน้อย ลายแมงมุม ลายกาบ ลายหอปราสาท หรือธรรมาสน์ เป็นต้น แต่เดิมชาวภาคอีสานนิยมทอลวดลายขิดด้วยเส้นใยฝ้ายสีคราม ส่วนปัจจุบันนิยมใช้สีสันสดใสและพัฒนาการย้อมด้วยสีธรรมชาติจากเปลือกไม้ ใบไม้

ผ้าลายขิด

ผ้าลายขิดในภาคอีสานนอกจากทอในกลุ่มภูไทหรือผู้ไทยและไทลาวอื่นแล้ว ยังมีการทอในกลุ่มไทยหรือส่วยเขมรในบริเวณภาคอีสานตอนล่างด้วย โดยจะมีารทอทั้งหมอนขิด ขิดหัวซิ่น ขิดตีนซิ่น สไบลายขิด และผ้าขาวม้าไหมเชิงขิด ซึ่งมีลักษณะการทอที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะกลุ่มคือนิยมใช้เส้นไหมทอมากกว่าการใช้เส้นฝ้ายทอเหมือนกลุ่มอื่นๆ

กระบวนการทอ

1. นําด้ายใส่ลง “กง” แล้วกวักด้ายออกจากกงให้เข้าไปอยู่ในอักโดยการหมุนอักไปเรื่อยๆ ด้ายจากกงก็จะเคลื่อนที่ออกมาเข้าสู่อักตามต้องการ เมื่อกวักด้ายเสร็จก็จะได้ด้ายไปอยู่ในอัก หลายๆ อัก

2. นําด้ายออกจากอักใส่ลงในไม้หลักเฝือ เพื่อให้ได้ความยาวของหูกตามที่ต้องการ โดยจะนําด้ายใส่ลงในเดือยของหลักเฝือวนจากซ้ายไปขวาไปมาเรื่อยๆ จนได้ความยาวตามต้องการ 

3. ปั่นด้ายจากกงใส่หลอด บรรจุในกระสวย เพื่อทําการทอเป็นด้ายเส้นพุ่ง 

4. นำด้ายที่ค้นหูกเรียบร้อยแล้วมาต่อเข้ากับเขาหูก ด้วยการใช้นิ้วมือหมุนปลายด้ายให้พ้นติดกัน โดยใช้ข้าวสุกช่วย

5. การทอ ผู้ทอเข้าประจําที่ใช้เท้าเหยียบ เข้าก้านสวยอยู่ทางด้านใดก็ให้เหยียบทางด้านนั้น โดยจะทําให้ไหมที่อยู่ระหว่างฟืมกับผู้ทอแยกเปิดช่องสําหรับให้ก้านสวยผ่านไปได้ และมือขวาก็กระตุกให้ก้านสวยผ่านเส้นไหมพุ่งไปยังด้านตรงข้ามมือซ้ายก็จะดึงฟืมให้กระทบเข้ามาตัวผู้ทอผ่อนให้ที่เหยียบมีน้ำหนักเท่าๆ กัน

สำหรับท่านผู้สนใจ ต้องการเลือกซื้อผ้าไหมสำหรับตัดเย็บชุดหรู สามารถเข้าชมเลือกผ้าที่ร้านชอบไหม ผ่านช่องทางนี้ค่ะ www.chobmai.com ทางร้านของเราจำหน่ายผ้าไหมสีพื้น ผ้าไหมลายมัดหมี่ ผ้าไหมพื้นเมือง และผ้าไหมประจำชาติ ผ้าไหมประจำถิ่น มากมายหลากหลายเฉดสี หลายลาย พร้อมงานตัดคุณภาพปราณีตจากช่างผู้เชี่ยวชาญ

ร้านชอบไหมขอเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์วัฒนธรรมอันสวยงามนี้ให้คงไว้ ติดต่อทีมงานร้านชอบไหมเพื่อขอความช่วยเหลือในการเลือกซื้อสินค้าและคำปรึกษาเพิ่มเติมผ่านช่อง "LineOA : @chobmai" ได้ค่ะ ขอบคุณที่สนใจและเลือกซื้อสินค้าของเรา ทาง "ชอบไหม" ยินดีให้บริการค่ะ

ขอบคุณแหล่งที่มา:

• กลุ่มส่งเสริมเครือข่ายสภาภูมิภาคและสภาแห่งประเทศไทย กองกิจการเครือข่ายทางวัฒนธรรม