ผ้าทอลายขิดโบราณ

ประวัติความเป็นมา

“ไทเลย” เดิมอพยพมาจากอาณาจักรล้านช้าง หลวงพระบาง หลายยุคหลายสมัย เช่น ยุคของพ่อขุนบาง  พระไชยเชษฐาธิราช กลางท่าวพ่อขุนผาเมือง หรือเจ้าอนุวงศ์เวียงจันทน์ ชาวไทเลยที่อพยพมาได้ตั้งบ้านเรือนอยู่สองฟากฝั่งแม่น้ำเหืองและแม่น้ำเลย ซึ่งชาวไทเลยที่อพยพมานั้นมีภูมิปัญญาที่หลากหลาย เช่น การทอผ้า การจักสาน เป็นต้น ชาวไทเลยในเขตอําเภอเมืองเลยส่วนใหญ่มีเอกลักษณ์เฉพาะเป็นของตนนั่นคือ ภาษาสําเนียงการพูดเช่นเดียวกับหลวงพระบาง สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวที่ว่า “ยามว่างจากงานในนา ผู้หญิงทอผ้า ผู้ชายจักสาน” เป็นคํากล่าวที่สะท้อนให้เห็นถึงสภาพการดํารงชีวิตของสังคมคนอีสานว่า ผ้าทอมีบทบาทสําคัญที่สามารถสื่อสารความเป็นวัฒนธรรมพื้นถิ่นได้อย่างชัดเจน โดยตลอดระยะเวลาที่ผ่านมาชาวบ้านเหล่านี้ก็ยังคงรักษาเอกลักษณ์การแต่งกายแบบหลวงพระบางอยู่ ด้วยผ้าทอที่สวมใส่ทำเองและด้วยความภาคภูมิใจ จึงได้ทําให้ผ้าและเครื่องแต่งกายแบบดั้งเดิมยังคงอยู่และโดดเด่นเป็นสง่า

ผ้าทอลายขิดโบราณ

ในสายตาของชาวโลกผ้าขิดมุกลายโบราณ แต่เดิมเป็นผ้าที่เจ้านายในราชสํานัก อาณาจักรล้านช้าง หลวงพระบางแต่งตัวในการออกงานพิธีสําคัญต่างๆ เพราะด้วยความงดงามของลายผ้าได้สร้างความประทับใจให้ผู้พบเห็น ชาวไทเลยจึงจดจําลวดลายผ้ามุกมาทอเพื่อใช้สําหรับสวมใส่ในงานประเพณีที่สําคัญต่างๆ เช่นกัน ในสมัยโบราณผ้าขิดมุกนี้เองนิยมทําเป็นผ้าถุง โดยนิยมทอจากเส้นไหมผสมไหมเงินไหมคํา ผ้าขิดมุกลายโบราณนี้เกิดจากการทอขึ้นมาใหม่ โดยการแกะลวดลายขากผ้าซิ่นขิดมุกโบราณที่สืบทอดมา 3 ชั่วอายุคน ซึ่งไม่มีการทอขายในท้องตลาดเพราะเนื่องด้วยการทอผ้าชนิดนี้ต้องใช้ความชํานาญ ความอดทนและใช้ระยะเวลาในการทอที่นานมาก 

ผ้าทอลายขิดโบราณในปัจจุบัน

ด้วยความเชี่ยวชาญและภูมิปัญญาด้านงานช่างฝีมือการทอผ้าของ นางชู บุตรปัสสา ประธานกลุ่ม ทอผ้าพื้นเมืองบ้านสูบ อําเภอเมืองเลย จังหวัดเลย ทําให้สามารถแกะลวดลายและสร้างสรรค์ผ้าขิดมุกลายโบราณกลับมาได้อีกครั้ง ทําให้ลายผ้าผืนนี้ไม่สูญหายไปตามเวลา โดยลักษณะการทอผ้าขิดมุกลายโบราณนี้เป็นลักษณะการทอเก็บทีละดอกทั้งผืน ซึ่งต้องใช้เวลาและความชำนาญในการทอที่สูงมาก และจําเป็นต้องอาศัยจินตนาการ ความอดทนของตัวช่างทอเป็นอย่างสูง แต่ในปัจจุบัน นางชู บุตรปัสสา ประธานกลุ่มทอผ้าพื้นเมืองบ้านสูบ ได้ใช้ภูมิปัญญาคิดค้นและออกแบบการใช้วิธีการเก็บเขาหลอก (ตะกอ) ทําเป็นลวดลาย โดยเวลายกดอกต่างๆ จะใช้เขาหลอกยกขึ้นแล้วทอได้เลย ซึ่งใช้ตะกอสําหรับทอ 23 ตะกอ ทำให้สามารถลดความยุ่งยากและใช้เวลาทอน้อยลง แต่ยังสามารถทอออกมาได้ดังเช่น ผ้าขิดมุกที่มีมาแต่โบราณได้อย่างละเอียด ทว่าแม้จะมีการใช้เทคนิคเขาหลอก แต่ผ้าขิดมุกนี้ก็ยังคงต้องใช้ความชํานาญในการทอ เนื่องเพราะเป็นงานช่างฝีมือที่มีความละเอียดสูง ด้วยเหตุนี้เองช่างทอผ้าทอขิดมุกลายโบราณจึงควรได้รับการสืบสานเพื่อให้ลายผ้าขิดมุกโบราณยังคงอยู่คู่กับประเทศชาติต่อไป

ขอบคุณแหล่งที่มา:

• กลุ่มส่งเสริมเครือข่ายสภาภูมิภาคและสภาแห่งประเทศไทย กองกิจการเครือข่ายทางวัฒนธรรม