แซวฮับ - ศิลปะการเย็บปักของชาวกูย

ในภาคอีสานของประเทศไทยนั้นมีภูมิปัญญาการปักผ้าที่มีความเป็นเอกลักษณ์อย่างดี นั่นก็คือ งานเย็บปักของชาวกูย กวย ซึ่งเป็นกลุ่มคนที่ใช้ภาษาในตระกูลออสโตรเอเชียติก Austroasiatic language family และมีรากฐานอยู่ในประเทศไทยตั้งแต่สมัยปลายอยุธยา ชาวกูยมีหัวหน้าของตนเอง และคนไทยเรียกชาวกูยว่า “เขมรป่าดง” ส่วนชาวกูยเรียกตัวเองว่า

 “กุย กูย โกย หรือ กวย”  ซึ่งมีความหมายว่า “คน” และคำว่า “ส่วย”

นั้น ชาวกูยเองไม่ค่อยยอมรับชื่อนี้ แซวฮับ คือ เทคนิคการปักหรือเย็บตะเข็บบนผ้า ซึ่งเป็นภาษาถิ่นของชาวกูย ส่วย แปลว่า “การเย็บตะเข็บหรือปักผ้า” ซึ่งเป็นศิลปะที่เป็นมรดกของกลุ่มชาติพันธุ์ชาวกูย ส่วย โดยเฉพาะกลุ่มที่สามารถสืบทอดภูมิปัญญาการตกแต่งสิ่งทอแบบนี้ไว้ส่วนใหญ่จะอาศัยอยู่ที่บริเวณจังหวัดศรีสะเกษและจังหวัดสุรินทร์ ซึ่งเรียกการเย็บเสื้อแบบนี้ว่า “แซวฮับ”  (“แซว” แปลว่า การปัก “ฮับ” แปลว่า เสื้อ) ซึ่งเป็นเสื้อที่สวมใส่ทั้งผู้หญิงและผู้ชาย และผู้สวมใส่จะใช้ “ก้อนเงินพดด้วง” ที่ล้ำค่ามาเย็บเป็นกระดุมเพื่อแสดงฐานะทางสังคม ซึ่งชาวกูยจะใช้เสื้อสีดำนี้ ทั้งในโอกาสงานมงคลและงานอวมงคล

ลวดลายสีสันและการเลือกวัสดุ

ช่างปัก/แซว ในวัยรุ่นต่อจากอายุ 15 ปีจะนำไหมทอเหยียบตะกอยกลายลูกแก้วที่ย้อมสีดำด้วยผลมะเกลือมาเย็บปักตกแต่ง ลวดลายผ้าด้วยไหมสีสด เช่น สีแดง สีเหลือง สีขาว ซึ่งเป็นโครงสีตัดกันกับเนื้อผ้าสีดำ ทําให้ได้ข้อสังเกตว่า เส้นไหมสีสดนั้น ช่วยถนอมสายตา เพราะสามารถมองเห็นได้ชัดเจนเวลาปักลงบนผ้าไหมพื้นสีดํา นอกจากนี้ผ้าสีดําย้อมมะเกลือยังมีคุณสมบัติในการป้องกันแสง UV ซึ่งช่วยถนอมผิวหนังของผู้สวมใส่จากอันตรายของแสงแดด

เอกลักษณ์ของการปักแซวของชาวกูย ส่วย

เทคนิคการปักแซวของชาวกูย ส่วยมีเอกลักษณ์ที่น่าสนใจอย่างมาก นั่นก็คือ การใช้การสานไขว้ระหว่างตะเข็บเสื้อ ทำให้สายลมสามสามารถลอดผ่านตะเข็บเสื้อได้ ทำให้รู้สึกเย็นสบายในช่วงเวลาที่สวมใส่เสื้อ โดยมีลวดลายปัก/แซวที่เป็นเอกลักษณ์ตามแบบดั้งเดิม เช่น “ลายยึงกะเฮบ” (ลายตีนตะขาบ) ลายซอยตะกอด (ลายหาง ตะกวด) และ “ลายหยืงตรอง” (ลายขามดแดง) นอกจากนี้ยังมีลวดลายประยุกต์ เช่น ลายดอกมะลิ ซึ่งเพิ่มความสวยงามและเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของงานปักแซวของชาวกูย ส่วย

จากเทคนิคการเย็บปักแบบชาวกูยนี้ เราเห็นได้ว่ามีความซับซ้อนและเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่น่าสนใจ การใช้สีสันและลวดลายที่เจาะจง ทำให้งานปักแซวชาวกูยนั้นเป็นเรื่องที่น่าสนใจและสร้างความตื่นเต้นให้กับผู้ที่สนใจในวัฒนธรรมและศิลปะแบบดั้งเดิมของชาวกูย ส่วย

ขอบคุณแหล่งที่มา

• หนังสือมรดกภูมิปัญญา สิ่งทออีสาน
  
• เรื่อง/ภาพ อรอุมา ศิลป์วัฒนานุกุล