สีไหมธรรมชาติจาก "มะพูด"

มะพูด

• ลําต้น: สูงประมาณ 7-10 เมตร ลําต้นทรงกลม ตั้งตรง

• เปลือก: เปลือกลําต้นเป็นสีน้ําตาลเข้ม เรียบ และแตกเป็นร่องตื้น ๆ ตามยาวของลําต้น

• ใบ: ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ ลักษณะของใบเป็นรูปใบหอกหรือแกมรูปขอบขนาน ใบมีขนาด กว้างประมาณ 8-12 ซม. และยาวประมาณ 15-25 เมตร แผ่นใบมักเป็นคลื่นเล็กน้อย เนื้อใบเหนียวและหนา คล้ายแผ่นหนัง หลังใบเรียบลื่นเป็นมัน สีเขียวเข้ม ส่วนท้องใบมีขนละเอียด แต่บางครั้งก็เกลี้ยง เมื่อแห้งเป็นสีเหลือง อมสีเทา ส่วนก้านใบสั้นย่นขรุขระยาวประมาณ 1.5-2 ซม. และมีขนบาง ๆ ขึ้นปกคลุม

• ผล: มีลักษณะเป็นรูปทรงกลมหรือเป็นรูปไข่ ผลมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5-6 ซม. ผิวผลเรียบและเป็นมัน ผลอ่อนสีเขียว เมื่อสุกจะเป็นสีเหลืองสดอมสีส้ม เนื้อในผลเป็นสีเหลืองมีรสเปรี้ยวอมหวาน ภายในผลมี เมล็ดประมาณ 2-5 เมล็ด ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปรี สีน้ําตาล

• ดอก: ออกดอกเป็นช่อ ช่อละประมาณ 3-5 ดอก โดยจะออกดอกตามซอกใบหรือตามแผลใบและตามกิ่งก้าน ดอกเป็นสี ขาวอมเหลือง ดอกเป็นแบบแยกเพศอยู่ในต้นเดียวกัน ดอกมีกลีบดอก 5 กลีบซ้อนกันอยู่ ดอกมีลักษณะตูม เป็นรูปทรงกลม สีเหลืองอ่อน เมื่อดอกบานเต็มที่จะกว้างประมาณ 1-1.5 ซม. บานเป็นรูปถ้วยโถ|

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

จัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง เรือนยอดเป็นกลมกลมหรือเป็น รูปไข่ เป็นทรงพุ่มแน่นทึบ ลําต้นมีร่องรอยของแผลเป็น มีลักษณะเป็นปุ่มปมตะปุ่มตะป่าซึ่งเกิดจากการหลุดร่วง ของกิ่งก้านทั่วไป กิ่งก้านเป็นเหลี่ยม เมื่อเปลือกต้นเกิดบาดแผล จะมียางสีขาวแล้วเปลี่ยนเป็นสีเหลืองไหลซึมออกมา มีเขตการกระจายพันธุ์ในป่าดิบชื้น และตามชายห้วยหรือพื้นที่ริมน้ํา ในป่าเบญจพรรณ โดยจะพบมากทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ ของประเทศ และในพื้นที่แถบชายแดนจังหวัดสุรินทร์และ ศรีสะเกษ ส่วนในต่างประเทศสามารถพบได้ที่ประเทศ ฟิลิปปินส์ ชวา ลาว กัมพูชา และบอร์เนียว ออกดอกในช่วง เดือนเมษายนถึงเดือนพฤษภาคม และติดผลในช่วงประมาณ เดือนพฤษภาคมถึงเดือนมิถุนายน

กระบวนการย้อมสีธรรมชาติ

• การสกัดและย้อมสีด้วยใบมะพูด

1. เตรียมใบมะพูดอัตราส่วน 10 กิโลกรัม ต่อเส้นไหม 1 กิโลกรัม แล้วสับให้เป็นชิ้นเล็ก ๆ

2. เติมน้ําพอท่วมพืชแล้วต้มให้เดือดนาน 1 ชั่วโมง 

3. ครบเวลาใช้ผ้าขาวบางกรองเก็บน้ําสีและปรับปริมาตร ให้ได้ 30 ลิตร

4. นําเส้นไหมลอกกาวแล้วลงแช่ย้อมเย็นในน้ําสี ไม่ต้องตั้ง ไฟนาน 15 นาที แล้วนําเส้นไหมพักไว้

5. เตรียมน้ําสารส้มโดยใช้สารส้ม 50 กรัมละลายในน้ําร้อน 

6. ต้มน้ําสีสกัดใบมะพูดให้ร้อนแล้วเทน้ําสารส้มลงไปผสม ให้เข้ากัน

7. นําเส้นไหมที่พักไว้ลงย้อมโดยใช้อุณหภูมิ 90-95 องศา เซลเซียส นาน 1 ชั่วโมง ครบเวลานําเส้นไหมพักให้เย็น แล้วนําเส้นไหมที่ย้อมได้มาล้างด้วยน้ําสะอาดจนกระทั่งน้ําใสไม่มีสีหลุดออกมา บิดเส้นไหมให้หมาดกระตุกเส้นไหม ให้เรียงเส้นผึ่งให้แห้งในร่ม เส้นไหมที่ย้อมจะได้สีเหลือง

8. การเตรียมโคลนสําหรับย้อมทับเส้นไหมย้อมด้วยมะพูด ให้เตรียมโคลนอัตราส่วน 7 ลิตร ต่อ น้ํา 21 ลิตร คนให้ เข้ากันกรองด้วยมุ่งเขียว

9. นําเส้นไหมที่ย้อมด้วยใบมะพูดลงแช่โคลนนาน 20 นาที แล้วนําเส้นไหมล้างน้ําจนสะอาด

• การสกัดและย้อมสี ด้วยเปลือกต้นมะพูด

1. เตรียมเปลือกต้นมะพูดอัตราส่วน 200 กรัมต่อเส้นไหม 100 กรัม

2. นําวัตถุดิบที่ใช้มานั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ เติมน้ําให้ท่วมวัตถุดิบ 3. ต้มสกัดสีนานประมาณ 1-2 ชั่วโมง

4. ครบเวลากรองเอาเศษวัสดุและตะกอนออกเก็บน้ําไว้ สําหรับย้อมสีเส้นไหม

5. เตรียมมะขามเปียกปริมาณ 10 กรัม ผสมกับน้ําเปล่า 5 ลิตรแล้วกรองเอาน้ํามาแช่เส้นไหมที่ลอกกาวแล้วนาน 30 นาที

6. จากนั้นเตรียมปริมาตรน้ําสีที่สกัดได้ปริมาณ 5 ลิตร 

7. ต้มน้ําสีที่สกัดจากวัสดุดิบที่อุณหภูมิ 80 องศาเซลเซียส 

8. นําเส้นไหมที่ลอกกากแล้วลงไปต้มย้อมในน้ําสีใช้เวลา ประมาณ 1 ชั่วโมง

9. ครบเวลาแล้วนํามาล้างออกด้วยน้ําสะอาด 4-5 ครั้ง เส้นไหมที่ย้อมจะได้สีเหลือง

• การสกัดและย้อมสีด้วยเปลือกมะพูดทับด้วยมะเกลือ

1. เตรียมเปลือกมะพูดในอัตราส่วน 1.5 กิโลกรัมต่อเส้นไหม 100 กรัม สับให้ละเอียด

2. ใส่ภาชนะสําหรับต้มเติมน้ําพอท่วม แล้วต้มสกัดสีนาน 1 ชั่วโมง

3. ครบเวลาใช้ผ้าขาวบางกรองเก็บน้ําสี ปรับปริมาตรให้ได้ 5 ลิตร นําเส้นไหมที่ลอกกาวแล้วมาแช่ย้อมเย็น 10 นาที แล้วยกพัก

4. ต้มน้ําสีสกัดจนเดือดเติมสารส้มลง 1 ช้อนชา คนให้เข้า กันแล้วนําเส้นไหมลงย้อม ใช้เวลาในการย้อม 1 ชั่วโมง ครบเวลายกออกพักให้เย็น

5. เตรียมผลมะเกลือประมาณ 1 ขีด ตําให้ละเอียดใส่น้ํา พอท่วมแล้วคั้นให้เป็นเนื้อเดียวกัน แล้วกรองเอาน้ําสีมาใช้ย้อม

6. นําเส้นไหมที่ย้อมมะพูดมาย้อมเย็นด้วยน้ํามะเกลือสกัด แช่เส้นไหมนาน 30 นาที ครบเวลาบิดเส้นไหมแล้วนําไป กระตุกตากแดด 1 วัน ทําซ้ําจนกว่าสีจะเข้มขึ้น

สีย้อมไหมที่ได้เป็น สีน้ำตาลอมเหลือง

สีย้อมไหมที่ได้เป็น สีน้ำตาลทอง

สีย้อมไหมที่ได้เป็น สีเหลืองอมน้ำตาล

สีย้อมไหมที่ได้เป็น สีเหลือง

สำหรับท่านผู้สนใจ ต้องการเลือกซื้อผ้าไหมสำหรับตัดเย็บชุดหรู สามารถเข้าชมเลือกผ้าที่ร้านชอบไหม ผ่านช่องทางนี้ค่ะ www.chobmai.com ทางร้านของเราจำหน่ายผ้าไหมสีพื้น ผ้าไหมลายมัดหมี่ ผ้าไหมพื้นเมือง และผ้าไหมประจำชาติ ผ้าไหมประจำถิ่น มากมายหลากหลายเฉดสี หลายลาย พร้อมงานตัดคุณภาพปราณีตจากช่างผู้เชี่ยวชาญ

ร้านชอบไหมขอเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์วัฒนธรรมอันสวยงามนี้ให้คงไว้ ติดต่อทีมงานร้านชอบไหมเพื่อขอความช่วยเหลือในการเลือกซื้อสินค้าและคำปรึกษาเพิ่มเติมผ่านช่อง "LineOA : @chobmai" ได้ค่ะ ขอบคุณที่สนใจและเลือกซื้อสินค้าของเรา ทาง "ชอบไหม" ยินดีให้บริการค่ะ

ขอบคุณแหล่งที่มา: กรมหม่อนไหม